[src: wikimedia]

Artykuł zgłaszam do 20 edycji TemaTYgodnia, temat numer 3

---

Public Knowledge Project

Public Knowledge Project (PKP) to organizacja non-profit założona w 1998 roku przez badacza komunikacji naukowej i ruchu Open Access. Głównym celem PKP jest działanie na rzecz otwartości nauki i promowania powszechnego dostępu do wyników badań naukowych.
Najbardziej rozpoznawalnym ‘produktem’ PKP jest open-source'owy Content Management System dedykowany dla elektronicznych czasopism naukowych, czyli Open Journal Systems (OJS). Taki trochę Wordpress, tylko że na naukowych sterydach.
Zanim naskrobię coś o OJS, kilka słów na temat elektronicznych czasopism naukowych i modelu Open Access (OA). Spróbuję jakoś ignorować fakt, że to temat o którym można pisać miesiącami, aż opuszki palców odpadną i zgniją na klawiaturze.

Open Access i OJS: co to i po co to komu?

Open Access powstał w odpowiedzi na bardzo wysokie ceny prenumeraty czasopism naukowych. Bibliotekiom, których jednym z zadań jest upowszechnianie wiedzy i dorobku nauki, zwyczajnie zaczęło brakować funduszy na prenumeraty.
To jedna z przyczyn powstania OA, czyli nowego modelu komunikowania naukowego. Głównym założeniem OA jest to, aby wyniki badań naukowych były dostępne natychmiast, powszechnie i bez opłat ze strony użytkowników publikowanej informacji. Pierwotnie OA dotyczył właśnie elektronicznych czasopism naukowych, jednak z czasem pojęcie spuchło także na inne formy rozpowszechniania nauki.
W genezie OA można się też doszukać myślenia, że skoro badania naukowe w dużej mierze są finansowane ze środków publicznych, to ich wyniki powinny być powszechnie dostępne, tak aby naukowcy mogli na ich podstawie udoskonalać kierunki swoich badań i iść dalej w rozkładaniu świata na czynniki pierwsze i przyczyniania się do poprawy jakości życia ludzkiego.

Myślę że w powyższym akapicie jasno krystalizuje się pytanie: skoro wyniki badań naukowych, które pochłaniają bardzo wiele środków, mają być darmowe, to w jaki sposób czasopisma mogą się utrzymać na rynku? Przecież trzeba opłacić chociażby wydawcę czasopisma, utrzymanie e-infrastruktury (nie wspominam o druku, bo poruszamy się w obszarze czasopism elektronicznych), radę naukową, redaktora naczelnego.
Model publikowania naukowego jest zbyt złożony żeby go traktować jako akapit w artykule, dlatego podaruję sobie tym razem próby opisania go.
Tutaj właśnie z pomocą takiemu czasopisma przychodzi open source.
Wspomniany OJS jest świetnym narzędziem przygotowanym przez ludzi, którzy dobrze znają specyfikę i mikroklimat e-publikowania naukowego.

Przede wszystkim OJS znacznie ułatwia proces tak zwanej recenzji naukowej. Recenzja naukowa jest w zasadzie obowiązkowym filarem czasopisma naukowego. Każdy artykuł przesłany do czasopisma musi zostać oceniony przez radę naukową składającą się z aktywnych naukowców z uznanym dorobkiem w danej dziedzinie.
W procesie recenzji jednego artykułu bierze udział kilka osób, może też mieć kilka “rund”, to znaczy najpierw tekst może zostać odrzucony lub odesłany do poprawek z powodów językowych lub technicznych. Potem ocenia się stronę merytoryczną artykułu, praca taka zostanie przesłana znowu do autora, z komentarzami recenzentów i prośbą o naniesienie poprawek. Odesłana znowu do redakcji może zostać ostatecznie zaakceptowana lub odrzucona. Cały proces recenzji jest oczywiście w pełni anonimowy, autor nie wie kto recenzuje, recenzenci nie wiedzą kto jest autorem.
Przyznacie, że wyobrażenie sobie takiego workflow za pośrednictwem mejla robi ciary. Ten chaos, czas jaki to zajmuje.
Problem anonimowej recenzji naukowej znacznie ułatwia OJS z możliwością przydzielania ról użytkownikom

Jakość artykułów naukowych jest bardzo ważna; być albo nie być takiego czasopisma naukowego zależy od kilku podstawowych czynników: umiędzynarodowienia czasopisma, czyli istotne jest żeby autorzy pochodzili z różnych krajów, oraz punktacji przyznawanej przez różne instytucje zajmujące się “dystrybuowaniem” nauki.
Innymi słowy: chodzi o to, żeby czasopismo było rozpoznawalne i chcieli w nim publikować znani i rozpoznawalni naukowcy o znaczącym dorobku, oraz żeby artykuły z czasopisma były często i gęsto cytowane w innych pracach naukowych. Chodzi o tworzenie sieci powiązań w Internecie, zostawianie jak najmocniejszego “odcisku” obecności czasopisma w świecie e-nauki przy zachowaniu jak najlepszej jakości publikowanych tam artykułów.
OJS oferuje szereg wtyczek wspierających coś, co w środowisku e-czasopism nazywa się indeksowaniem. W skrócie, chodzi o widoczność czasopisma w wiodących bazach naukowych (np. PubMed, Scopus, Web of Science). Czasopisma indeksuje się w bazach dostarczając lub wystawiając metadane, do czego OJS jest świetnie przygotowany.

To by było na tyle z wprowadzenia w e-publikowanie naukowe. Jeżeli ktoś jest zainteresowany bardziej precyzyjnymi informacjami o OJS, tutorialami dajcie znać w komentarzach.

Sama pracuję jako wydawca czasopisma kardiologicznego (aktualnie na OJS 2.4.2 z perspektywą przesiadania się na 3.x) i z czystym sumieniem polecam system każdemu, kto ma styczność z elektronicznym publikowaniem naukowym.

Garść praktycznych informacji:

Strona PKP
Forum gdzie można znaleźć wsparcie techniczne
OJS na GitHubie
OJS 2.x in an hour
OJS 3.x Guide

Najnowszą wersją systemu jest 3.0.2.0, w porównaniu do poprzednich edycji ma o wiele przyjemniejszy panel administracyjny, bardzo przypominający WordPressa i inne popularne CMSy do ogólnego użytku. Wersja 3.x oferuje też kilka estetycznych szablonów startowych dla naszego czasopisma. Wersja 2.x jest dostępna po polsku, wersja 3.x jest w trakcie tłumaczenia.

Gdyby ktoś był zainteresowany samą komunikacją naukową, to polecam blog Emanuela Kulczyckiego, który jest między innymi przewodniczącym tzw. Zespołu ds. oceny czasopism przeprowadzającego ocenę czasopism naukowych z ramienia Ministra Nauki.