[Historia] [PRL] Władza vs obywatele: Walka o przestrzeń symboliczną

Mimo wielu lat istnienia Polski Ludowej nie udało się tego osiągnąć. Pokolenie wychowywane w duchu PRL w ósmej dekadzie XX w. w ogromnym stopniu przyczyniło się do upadku tegoż systemu. Państwo mimo wielu lat starania się o aprobatę rządzonych, nie otrzymało jej. Wytworzony został bardzo szeroki i silny zasób kontr-hegemoniczny. Był on oddolny. Podobnie jak hegemonia, zasób kontr-hegemoniczny wytwarza własne znaki i hasła. Kiedy władza ma za zadanie uprawomocnić autorytet, kontr-władza ma nie tyle go osłabiać, co stworzyć własny i wynieść go do rangi hegemonicznego. Walka o to, co zwycięży, rozgrywała się m.in. na murach polskich miast. Tu rozgrywka toczyła się na polu semantycznym. Anty-systemowe graffiti równie szybko pojawiało się, jak i znikało z murów polskich miast. Na zamalowywanych powierzchniach chętnie tworzyła „Pomarańczowa Alternatywa” działająca głownie na terenie Wrocławia. Krasnal miał stanowić połączenie tego, co zostało zamalowane, jak i pozostałej na murze plamy. Niestety postać wymyślona przez założyciela grupy Waldemara Majora Fydrycha była zamalowywana równie często, jak inne hasła i znaki.

Jedną z ról władzy jest to, aby w odpowiedni sposób administrować przestrzenią publiczną. Kontrola nad tą sferą była ogromna, co powodowało m.in. ograniczenie swobód obywatelskich w tym okresie. Wszelkie starania władzy nie przynosiły jednak upragnionego skutku. Bunt narastał, graffiti przybywało, a władza nie jawiła się już jako skuteczny egzekutor porządku. Od lat osiemdziesiątych minęło sporo czasu, jednak pamięć tamtych wydarzeń dla wielu pozostaje świeża, dla innych jest ciekawą historią, którą wciąż poznają na nowo. Po wybuchu stanu wojennego 12/13 grudnia 1981 roku jednym z najbardziej widocznych rodzajów walk o wolność, jakie przetaczały się przez nasz kraj był konflikt toczony na murach polskich miast. Zdaniem osób praktykujących ten typ wyrazu, jak i działaczy grup anty-systemowych miało wyrażać to społeczny sprzeciw wobec braku wolności zarówno w sferze materialnej, jak i umysłowej. Pojawianie się napisów i rysunków spotkało się z ogromnym sprzeciwem rządzących. Spowodowało to utworzenie się wielu zorganizowanych grup, które w coraz to mocniejszy sposób ukazywały swoją obecność w przestrzeni publicznej. Jedną z takich grup była wcześniej już wspomniana „Pomarańczowa Alternatywa”. Nie możemy jednak zapominać o tym, że zdecydowana większość wszelkich anty-systemowych haseł wykonywana była przez jednostki, które dokonywały tego pod wpływem pewnego wewnętrznego impulsu. Mimo tego była to twórczość, której treści miały wyrażać wolę zdecydowanej większości społeczeństwa – części nastawionej anty-systemowo. Wszelkie tego typu napisy zdają się mówić „ My jako społeczeństwo zwracamy się do was władzo – żądamy wolności!” „Wynoście się!”.

Teoria hegemonii będzie mi służyła jako narzędzie interpretacji tego, co wówczas pojawiało się na murach polskich miast. W kontekście wydarzeń wówczas zaistniałych, graffiti dotykało procesów kulturowych i społecznych w o wiele mocniejszy sposób niż ma to miejsce współcześnie. Antonio Gramsci powiadał: „Rząd oparty na aprobacie rządzonych, ale aprobacie zorganizowanej, nie ogólnikowej i niesprecyzowanej, która ustala się w momencie wyborów: państwo ma tę aprobatę i domaga się jej, ale także kształtuje sobie ową aprobatę za pomocą stowarzyszeń politycznych i zawodowych, które pozostają jednak organizacjami „prywatnymi”, pozostawionymi prywatnej inicjatywie klasy rządzącej.”³. Skąd miano by uzyskać ową aprobatę? W uzyskaniu takowej kluczową rolę miałaby odgrywać hegemonia. Pojęcie to u Antonio Gramsciego odnosi się co prawda do krajów demokratycznych, co nie oznacza, że nie stosuje się tej taktyki w innych istniejących systemach, bądź systemie jaki funkcjonował w PRL. „Hegemonia to sytuacja, w której określone grupy społeczne roztaczają swój autorytet moralny i intelektualny nad innymi grupami społecznymi, narzucając im pewne ramy interpretacyjne jako oficjalne sposoby rozumienia rzeczywistości, czy wreszcie konstruują swego rodzaju metaświatopogląd integrujący różne, powstające w toku społecznej praktyki, wizje tego, jak powinna wyglądać wspólnota.”⁴. Aprobatę rządzonych władza starała się uzyskać poprzez wszelkiego rodzaju instytucje, media, szkolnictwo, czy wreszcie zagospodarowanie przestrzeni publicznej. Mimo to poparcie dla władz jak i ideologii wciąż malało, aż osiągnęło swoje apogeum na początku lat osiemdziesiątych. Dlaczego tak się stało? Szeroka propaganda władz nie wystarczyła do tego, aby zakryć wszechobecne ubóstwo i niski poziom życia. Wszelkie hasła o wielkiej i rozwijającej się Polsce, tylko buntowały społeczeństwo. Zgrzyt między wyidealizowanym obrazem władz, a rzeczywistością stał na zbyt wysokim poziomie, aby można było go pominąć. Taki stan Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie mógł doprowadzić do czegoś innego jak do powstania silnego nurtu kontr-hegemonicznego. Wyrażał się on m.in. poprzez napisy na murach. Osobą, która wpisywałaby się w ten nurt byłby Robert AFA Brylewski. Uznaje się go za jednego z najbardziej znanych „anty-systemowych grafficiarzy” lat osiemdziesiątych. Szerokiej publiczności znany jako wokalista i gitarzysta, twórca graffiti szablonowego, które miało wyrażać sprzeciw wobec ówczesnej władzy. Działał głównie na terenie Warszawy. Jego twórczość wykazywała charakter kontr-hegemoniczny. Świadomie tworzył graffiti, które miało wyrażać dezaprobatę wobec rządzących. Jego twórczość zdecydowanie różniła się od pojedynczego, niczym nieprzyozdobionego napisu na murze. Był on twórcą graffiti tzw. szablonowego, które w tym czasie było dość popularną formą twórczości szczególnie na gruncie polskim.