Mavi rüya - İsfahan

İsfahan bir 17. yüzyıl şehri. Şah Abbas şehri. Köprüler ve mavi çiniler şehri. Bugünün insanları sadece eğleşirler içinde; ruhu daha eskilerde yaşar, eskilerden anlatır hep.

Her şehir zamanın bir mekanda biriktirdiklerinden ibaret. Hanlar, köprüler, camiiler, mabetler eski zamanları, o zamana ait insanları bugüne taşır, bugünün insanlarıyla buluşturur. Eski ulu eserlerden kadim medeniyete dair bir şeyler öğrenebilir, bazen güzelliğin ve yaşanmışlığın bazen de sonsuzluk duygusunun 'ibretlik' firavunvari yanılsamasını görürüz o eserlerde. Belki de bu kadar masum değil binalar dikmek şehirler kurmak. Pekçoklarında firavunların kahkahaları kölelerin iniltilerine karışmaktadır. Ama zaman ayırt etmez; firavunkilerini de hayırhah sultanlarınınkini de nehre düşen yapraklar gibi hep sürükler, götürebildiği yere kadar. Belki tarih, onların bıraktığı ibretlik eserlerden ibarettir büsbütün. Kısacası, şehirler zamanın taşıdığı geçmiş hayatlara dair 'iddiaları' hesaplaşmaları, mamureleri, yıkıntıları taşır bize. Bizimle hatırasını paylaştığı, sırlarına ortak ettikleri ölçüde 'bizim şehirlerimiz' olurlar.

_source

Şehirler var sertliği, ketumluğu çağrıştırır; şehirler vardır kimliksizdir, hiçbir şey ifade etmez bizim için; bazılarının adı anıldığında meltem esintisi yüzümüzü yalar geçer; gitmeseniz de, görmeseniz de sizin şehirdir orası. İsfahan onlardan biri. Serin bir yel gibi çarpar; ismindeki şiirsellik yanıltmaz insanı.

İsfahan İran'ın en köklü, Şah'lığa başkentlik yapmış, üstelik ortasından nehir geçen şanslı bir şehir. İran'da sadece insanların bulunduğu bölgelerde yeşillik ve ağaçlar vardır ilkesi burada da bozulmuyor. Tahran'a 4 saat mesafedeki İsfahan yolu üzerinde değil ormana ağaca bile rastlamak mümkün değil. İsfahan başından beri iyi korunabilmiş bir şehir değil; geçen yüzyılın gezginleri şehrin dökülmek üzere olduğunu naklediyorlar. Bugünse her yerde hummalı bir restorasyon çalışması var. İsfahan büyük şehirlerin kaderini yaşıyor aynı zamanda; kimliksiz heyula gibi büyüyen yapılaşmanın ortasında mavi bir rüya gibi.

_source

Tarihi şehirlerin en büyük dezavantajları aynı zamanda turistik şehir olmaları. Her şey dışarıdan gelen yabancıya göre dizayn edilir buralarda; camiler dahil pekçok eser müzeye dönüştürülmüştür. İnsanlar size turist olarak muamele ederler; artık olduğu gibi görünen bir yapı kalmaz; dışarıdan gelen yabancıya göre -siz buna ister misafirperverlik ister profesyonellik açısından değerlendirin- şekillenen bir esnaf kitlesi, insanlar topluluğu vardır. Şehirlerin sahiciliğini alıp götüren 'turistik' imajdan İsfahan da azade değil; bu yüzden muhteşem kapısı, her biri farklı bir mevsimi anlatan kubbeleri ile gün ışığının yansımasına göre renk değiştiren çinileriyle İmam Camii'sini ancak para vererek müzenin açık olduğu saatlerde ziyaret edebilirsiniz. Çarşısıyla Nags'e Cihan, Zeyande Nehri'nin zamana meydan okuyan taş köprüleri şehre dokunma imkanı veriyor. Hâlâ 'çın çın' seslerinin ortalığı inlettiği bakırcılar çarşısında yaşlı ustaların sektirmeden bakıra şekil vermedeki hünerlerini seyre dalabilir, Şah Abbas'ın restore edilmekte olan sarayının (Ali Gapu) balkonundan meydanın çevresini ve arasındaki şehir izleyebilir ya da iki camiinin (İmam Camii, Şeyh Lütfullah Camii), sarayın ve çarşının çevrelediği beşyüz metrelik kenar uzunluğuyla Nagş'ı Cihan Meydanı'nın çimenliklerine uzanıp size laf atacak bir İranlı ile münasip bir lisanla sohbete dalabilirsiniz.

_source

Kadim bir şehir olmasına rağmen İsfahan'a damgasını vuran tarihi şahsiyet Şah Abbas. Şehirdeki birçok eser 17. yüzyılda onun zamanında inşa edilmiş. Kırksütun olarak adlandırılan daha çok dışarıdan gelen konukları ağırlamak için inşa edilmiş saray mutlaka görülesi yerlerden. Bu yapının en ilginç özelliği duvarlara işlenen devasa minyatürlerle İran'ın zaferlerine ve tarihi olaylarının anlatılması. Birkaç büyük resimden birisi de Yavuz Sultan Selim'le Şah İsmail'in karşı karşıya geldiği Çaldıran Savaşı minyatürü. İran'lılar için bir mağlubiyetle bitse bile bugünkü İran'ın oluşumundaki katkısı nedeniyle sarayın en büyük duvarlarından birini süslüyor bu minyatür.

İsfahan bir Şah Abbas şehri olduğu kadar köprüler şehridir de aynı zamanda. Şehri ikiye bölen Zeyande Nehri üzerine kurulan dört heybetli taş köprüsünden birinin bile oluşturduğu atmosferi anlatmak sayfalar sürebilir. Siosepol onlardan biri. Otuzüç kemeri olması nedeniyle bu ismi alan taş köprü esas muhteşem fotoğrafı akşam üstü veriyor. Köprünün kenarlarına kurulan çay bahçelerinde ayağınızın altından akan nehrin şırıltısı eşliğinde ışıklandırma ile sarı gelinliğe bürünen köprünün gökyüzüyle bütünleşen silüetinin gölgesinde zamanın nasıl geçtiğini anlamak mümkün değil. Zeyande Nehri zaman zaman kuruyor, suları çekiliyor. Ben uğradığımda şanslı günümdeydim.

_source

İsfahan sizi yalnız bırakmıyor. İster Siosepol'un dibinde bir çay bahçesine oturun ister uzaklarda olun, kıskanç bir güzel gibi hep kendini hatırlatıyor. Kurtuluş yok.

İsfahan'da küçük bir tepenin üstünde bir Zerdüşt Tapınağı var. Zerdüştlere kır lokantaları da dikkat çekiyor. Bizdeki yüce kapı ya da devlet kapısı anlamındaki Bab-i Ali'nin buradaki karşılığı Ali Gapu. Bizde Farsça burada da Türkçe kalıpla ifade ediliyor. İsfahan'da yolun ortasında reklam panosu büyüklüğünde AIDS uyarı tabelaları dikkat çekiyor. Bu uyarıların şehrin 'turistik' olması yanı sıra son yıllarda bu hastalığın en çok artış gösterdiği ülkelerin arasında yer almasından kaynaklandığını öğreniyorum.
Eğer İran'lı değilseniz otel fiyatları iki kat. Bundan kurtulma şansızın yok; en küçük taviz verilmiyor. Tek yıldızlı, misafirhane olarak da adlandırılan otellerde ucuz fiyata kalabilirsiniz. Eğer sık sık taksiye binecekseniz sıkı bir pazarlıkla sabahtan akşama bir taksi tutmanız en mantıklısı. Eğer İran'ın kebap ve şişlikleriyle ünsiyet kuramadıysanız kötü de olsa pizzacılar adresiniz olacak. Dolayısıyla sık sık Avrupa'dan gelen turistlerle yolunuz kesişecek demektir. İran'da sulu yemek kültürü yok neredeyse. Bol yağlı pilav çok tüketilse de lüks restoranlarda pilavı makarna gibi kaynatıp yanına bir kalıp tereyağı bırakılıyor.

_source

İran'ın bütün şehirlerinden park kültürü çok gelişmiş. Tahran'da nereler gezilebilir diye bir soruya aldığınız cevap pekçok parkın ismi oluyor. İsfahan'da da büyük parklar var. İsfahan'da nargile kültürü çok yaygın. Karayolu'ndaki ucuzluk havayolunda olduğu söylenemez. Petrol sudan ucuz ama uçak bileti fiyatları Türkiye'deki özel firmaların tarifeleriyle hemen hemen aynı.