Kuzey Irak'ta Referanduma Giden Tarihsel Süreç

Güncel olayların tarihsel arka planını yazmak gerçekten hoş, eğlendirici, bilgilendirici ve zor bir iş. 25 Eylül’de gerçekleşecek Kuzey Irak Bölgesel Kürt Yönetimi bağımsızlık referandumunun tarihsel arka planını yazmak istedim. Kuzey Irak bu günlere nasıl geldi? Bölgede yaşayanların 20. ve 21.yüzyılda yaşadıkları olaylar nelerdir? Bu yazımda bölgenin binlerce yıllık tarihini yazmayacağım. O ayrı bir yazının konusu olacak. Bu yazı da 20. ve 21.yüzyılda Kuzey Irak’ı yazacağım. Uzun tutup sizi sıkmayacak, konunun özünü vererek bilgilenmenizi ve anlamınızı sağlamaya çalışacağım. Bu kısa girişten sonra hazırsanız başlayalım.

Kuzey Irak Bölgesel Kürt Yönetimi yaklaşık 40.000-45.000 km2’den oluşan bir toprak bütününü kapsar. Topraklarında kesin sınırlar olmadığından (tartışmalı bölgelerden dolayı) net bir yüz ölçümü vermek mümkün olmamaktadır. Başkenti Erbil (Kürtçe:Hewler) şehridir. Diğer büyük şehirleri, Süleymaniye, Zaho, Duhok kentleridir. Batı’da Suriye, Kuzey’de Türkiye, Doğu’da İran, Güney’de ise Irak ile sınır komşusudur. Nüfusu 5.5 milyon kadardır ve resmi diller Arapça ile Kürtçe’dir. Bölge tamamen dağlık bir alandır. Güney sınırlarında bir miktar çöl arazisi bulunur. Bölgenin 240.000 kişiden oluşan Peşmerge güçleri vardır. Ekonomiyi tarım ve petrol ticareti gelirleri oluşturmaktadır. Halkın büyük çoğunluğu Sünni’dir ve az miktarda Şii, Hristiyan ve Yezidi bulunmaktadır.

1924 Lozan Antlaşması ile bölge toprakları İngiltere idaresine bırakılmıştı. Bu dönemde İngilizlere karşı Kuzey Irak Kürtleri arasında bir silahlı direniş baş gösterdi. Günümüzün Peşmerge güçlerinin ilk kıvılcımları bu zamanlarda atılmıştı. Bu direnişin başını çeken kişi Şeyh Mahmut Berzenci idi. 1931 yılına kadar direnişini sürdürse de onu o yıl tutukladılar. İngiliz uçakları tarafından yüzlerce köy ve mezra bombalanmış, sivil veya Peşmerge fark etmeksizin çok sayıda insan ölmüştü. Berzenci’den sonra direnişi eline alan kişi Barzanilerden Şeyh Ahmed Barzani idi. 1932’de başlayan ayaklanma 1933’te Şeyh Ahmed Barzani’nin Türkiye tarafından yakalanıp İngiltere’ye teslim edilmesi sona erdi. Şeyh Ahmed’in kardeşi Mele Mustafa Barzani direnişi sürdürmek istese de ağabeyinin isteği üzerine Musul’a gelerek İngilizlere teslim oldu. 1943 yılında İran’a kaçan Mele Mustafa direnişi buradan örgütlemeye çalıştı ve daha sonra siyasi yoldan yürümeye karar verdi. 1946 yılında Irak Kürdistan Demokrat Partisi’ni kurdu.

II.Faysal döneminde Kürtlerin bağımsızlık veya özerklik konusunda herhangi bir kazanımları olmadı. Baasçılık ve Arap milliyetçiliğinin artması ile Kuzey Irak’ın Irak’a bağlı bir bölge olduğu vurgusu güçlendi. 1958 yılında yaşanan darbe ile Irak’ta krallık son buldu ve cumhuriyet ilan edildi ancak bunun Kuzey Irak Kürtlerine yine bir etkisi olmadı. Tanınmıyorlar ve Irak’ın kesin bir parçası olarak görülüyorlardı. 1968 yılında Baas Partisi bir darbe ile iktidarı ele geçirdi ve Ahmet Hasan el-Bekir cumhurbaşkanı oldu.

Kuzey Irak’ın resmi bir statü alması 1970 yılında oldu. Mustafa Barzani ile Saddam Hüseyin arasında yapılan anlaşmada bölgeye özerklik verildi. Bölge Erbil’den yönetilecekti. Irak’a bağlı özerk bölge olarak kalacaktı. 1980-88 arasında vuku bulan İran-Irak savaşında bölge, İran’ı desteklemiş, Saddam’a karşı çıkmış ve Irak’ın kontrolünden uzaklaşmıştı. Bunun üzerine Saddam’ın bölgeye kanlı saldırıları olmaya başladı. 1.Körfez Savaşı sırasında binlerce Kürt mülteci durumuna düştü ve Türkiye’ye sığındı. Bu olaylar üzerine ABD 36.paralelin kuzeyini Irak uçaklarına uçuşa yasak bölge ilan etti. 1991’deki bu karardan beri Kuzey Irak Kürt Bölgesi’nde Irak varlığı görülmemektedir.

Günümüzde Barzani ve Talabani grupları arasında ayrılıklar olsa da Kuzey Irak’ta tekil bir Kürt bölgesi varlığı görülmektedir. IŞİD ile savaş ve Irak’ın güçten düşmesi ile bağımsızlık sesleri yükselmeye başlamış ve Barzani 25 Eylül 2017 tarihinde bağımsızlık referandumu yapma kararı almıştır.

Ufak bir güncelleme : Resmi sonuçlara göre referandumda %92.73 Evet, %7.27 Hayır çıktı. Bu sonuca göre bölge siyaseti nasıl şekillenecek ilerleyen zamanlarda göreceğiz.

Bilgi, sevgi ve takiple kalın..

"Toplum olarak çok cahiliz. Bu işte bir terslikvar."