Dünyada Güneş Çiçeği Olarak Bilinen Bitki Neden Türkçe'de Ayçiçeği?

Bu çiçek güneşe benziyor, peki neden adı ayçiçeği? Bu soru ilk defa ortaokul sıralarında aklıma gelmişti ancak o zamanlar Türkçe'de ayçiçeği olarak adlandırılan bitkinin adının dünyanın geri kalanında güneş çiçeği olduğunu bilmiyordum. Bu soruyu sorduğum insanların bir bölümü beni başlarından nazikçe kovarken diğer bölümü ise gidip derslerime çalışmamı tavsiye etmişti. Oldukça merak etmiş olsam da, o dönemde bu sorunun cevabını araştırabileceğim kaynaklar elimde yoktu. Zaman geçtikçe sorgulamayı da bırakıp kabullendim.

Geçenlerde ise Yrd. Doç. Dr. Yusuf Özçoban'ın hazırladığı "Dünya Dillerinde Güneş Çiçeği Olarak Adlandırılan Bitki Türkçe'de Neden Ayçiçeği?" isimli makaleye denk geldim. Makale elime kağıt olarak geçtiği için ne yazık ki bağlantı veremiyorum. Yazar her ne kadar araştırmasında bir sonuca ulaşamamış olsa da merak edenlerin araştırıp okumasını tavsiye ederim. Yazar bu soruyu cevaplandırabilmek için Köktürk, Uygur ve Karahan gibi Türkçe'nin tarihi lehçelerinde "ayçiçeği" taraması yapmış. Sonrasında ise Türkiye Türkçesinin tarihi sözlüklerine bakıp ilk defa bu kelimenin nerede yer aldığını ortaya koymaya çalışmış.

Ayçiçeği kelimesi güncel Türkçe sözlükte günebakan, günçiçeği, gündöndü, günaşık anlamlarına sahip olsa da, Türk Dil Kurumu tarafından çıkarılan 1928 tarihli ilk İmla Lugatı'nda yer almamaktaymış. Ancak sonradan çıkarılan ilk Türkçe Sözlük'te bulunuyormuş. Yazar'ın araştırması sonucunda ayçiçeği kelimesinin ilk defa Osmanlı Türkçesi'nde ortaya çıktığı görülmüş. 13. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar yazılmış kitaplarda da ayçiçeği kelimesi yer almazken günebakan kelimesi yer almaktaymış. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nde yapılan taramada ise ayçiçeği kelimesi ayçiçeği yağı veya tohumuyla ilgili ticari işlemlerin kayıt altına alındığı 1888 yılına ait bir belgede görülmüş.

Yazar Türkçe dışındaki dillerde ayçiçeği kelimesinin karşılığına da bakmış. Araştırılan dillerin tümünde bu bitkinin güneş ile ilişkilendirildiğini görmüş. Sadece Ermenice'de kelime güneş (arev) ile ilişkilendirilmiş olsa da ayçiçeği kelimesinin de kullanıldığı görülmüş. Ancak kelimenin yapısı bunun Türkçe'den Ermenice'ye geçtiğini göstermekteymiş. Diğer yandan Türk lehçelerinde yapılan araştırma sonucunda sadece Kazan Tatar Türkçesi'nde aybagar kelimesine rastlanmış.

Sonuç olarak yönünü sürekli güneşe dönen ve güneşi takip eden bu bitki tüm dünya dillerinde güneş ile ilişkilendirilmiş. Hatta Türk lehçelerinde de ilişkilendirme hep güneş ile yapılmış. Ayçiçeği kelimesi ilk olarak 19. yüzyıldaki sözlüklerimizde tespit edilebilmiş ve bu tarihten sonraki Türkçe sözlüklerde de yer almaya devam etmiş. İlginç bir şekilde tüm dünyada güneş çiçeği olarak bilinse de Türkiye Türkçesi'nde ayçiçeği tam bir karşıt anlam olarak var olmaya devam ediyor.

----------

Image Resource

Pixabay.com - CCO Creative Commons