Dolar / Döviz Neden Yükseliyor?

Dolar neden yükseliyor diye soruyoruz ama aslında burada "Dolar neden Türk Lirası karşısında değer kazanıyor?" veya başka bir ifadeyle "Türk Lirası neden diğer dövizler karşısında değer kaybediyor?" şeklinde de sorabiliriz.

Çünkü bizi asıl ilgilendiren konunun sadece Dolar olmadığını, Euro, Japon Yeni, Rus Rublesi ve diğer para birimlerinin de Türk Lirasına karşı duruşunu merak ediyoruz.

Her ülkenin kendine özgü bir para birimi vardır ve bu paranın değerini o ülkenin ekonomisi, iş gücü, üretim kapasitesi vs. gibi birçok durum etkiler.

Eğer bir ülkede o ülkenin parasıyla ticaret yapılmıyorsa bu durum insanların o ülkenin parasına değer vermediği anlamına gelir. Ve böylece o ülkenin parasının değeri diğer ülkelerin paralarından daha az olur. Bu da o ülkeyi daha fakir bir ülke yapar.

Peki ama neden diğer insanlar o ülkede ticaret yapmak istemez? Sonuçta o ülkede ticaret yapmak oranın para değerini yükseltir ve kendilerine de kazanç sağlar. Ama tam olarak öyle olmuyor malesef. Bir firmanın o ülkede ticaret yapmaması için bir çok sebep olabilir.

Bunlardan biri terör olayıdır. Tıpkı ülkemizde olduğu gibi. Terör olan, bomba patlayan bir ülkede kimse yaşamak istemez. Haliyle varlıklı iş adamlarının da ilk tercihi o ülke olmaz ve hemen pılını pırtını toplayıp refah seviyesi daha yüksek bir ülkede ticaret yapmak ister.

Başka bir sebep ise o ülkedeki fabrika ve diğer imalathanelerin yabancı ülkelere satılması. Sizin ülkenizde telefon üreten bir fabrikanız var. Siz bu telefonları üretip başka ülkelere satıyorsunuz ve para kazanıyorsunuz. Kazandığınız parayı kendi ülkeniz için harcıyorsunuz ve ülke daha da gelişiyor.

Fakat daha sonra bu fabrikayı başka bir ülkenin firmasına satıyorsunuz diyelim. Bu sefer fabrikanın yeni sahibi telefonları üretip hem size satar, hem de diğer ülkelere satar ve parayı da sizin ülkede harcamak yerine kendi ülkesinde harcar ve böylece kendi ülkesi gelişir, sizin ülkeniz ise fakirleşir.

Bunlarla beraber tamamen sinsice olan planlar da bir ülkeyi batırabilir.
Örneğin siz kendi ülkenizde elma yetiştiriyorsunuz. Yetiştirdiğiniz elmalar hem sizin ülkenizdeki vatandaşlara yetiyor, hem de artıyor. Artanları da elma yetiştiremeyen başka ülkelere satıp para kazanıyorsunuz. Ülkenizdeki elmanın kilosu 1 TL olduğunu farzedelim. Sonra başka bir ülkeden elma üreticisi gelip sizin ülkenizde elmanın kilosunu 10 kuruşa satıyor. Neredeyse bedava. Ve sizin ülkenizde elma fiyatları 10 kuruşa düşüyor. İnsanlar sizin kendi ülkenizdeki elmaları almak yerine daha ucuz olan yurtdışından gelen elmaları satın alacaktır. Ve birkaç yıl sonra sizin ülkenizdeki elma üreticileri elma satamadıkları için bağlarını bahçelerini ya satacaklar (ki satıldığı anda hemen yabancılar almaya çalışır), ya bahçeyi yıkıp başka bir şey üretmeye başlayacaklar, ya da bir kısmı artık bu işle uğraşmayıp ev inşa edecek o arazide.

Ve yabancı firmanın bundan sonraki planı da burada devreye girer. Artık kendisinden başka elma satan biri olmadığı için hemen elma fiyatlarını 5 TL yapar. Ve ülkenizdeki insanlar da eskiden 1 TL'ye alabiliyorken şimdi 5 TL'ye almaya mecbur kalır. Sonra tekrar kendi elmalarını yetiştirmeyi düşünürler ama bu artık daha zordur ve zaman alacak bir iştir.

Burada sadece elma örneğini vermiş olsak da diğer meyve sebzeler için, hatta tekstil ürünleri veya inşaat malzemeleri için de aynı durum geçerlidir.