Vatan ve Hürriyet Cemiyeti - 2 : Selanik

 
 
 

 
 

"Ancak hür fikirlere sahip olan insanlar vatanlarına faydalı olabilirler ve onlardır ki vatanlarını kurtarıp muhafaza etme kudretine malik olurlar!"

                                                                                     Mustafa Kemal Atatürk

 

      Mustafa Kemal; merkezi Şam’da bulunan 5.Ordu’ya atandıktan sonra Suriye’nin hemen her bölgesinde görev alarak piyade, topçu ve süvari stajlarını yapmıştır. Arkadaşları ile birlikte Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin Şam, Beyrut ve Kudüs şubelerini kurduktan sonra, Cemiyet’in 5.Ordu bölgesinde gelişmesine imkan görmediği için Rumeli’ye geçip Makedonya’da hızlı bir gelişme sağlamaya karar vermiştir. Ancak Mustafa Kemal ve arkadaşları, Harp Okulu yıllarında kurdukları teşkilat nedeniyle Şam’a sürüldüklerinde 5.Ordu bölgesini terk edemeyeceklerine dair bilgilendirilmişlerdi. Dolayısıyla Rumeli’ye geçmek kolay olmayacaktı.

 

 

     Kendi isteğiyle görev bölgesini terk etmesi çok çabuk dikkat çekeceği için, bu gidişi resmi bir kılıfa koymak gerekliliği doğmuştur. Mareşal Hakkı Paşa’nın oğlu Haydar bunun için Mustafa Kemal’e yardımcı olarak bir izin belgesi hazırlamıştır. Bu izin belgesi başlangıç için yeterli olsa da Selanik’ten sonrası için yeterli olmayacaktı. Bu nedenle sınıf arkadaşlığı yaptığı Ahmet Tevfik, Kemal ve Cemil Beylere durumu bildirir birer mektup gönderdi. Yüzbaşı Cemil Bey Selanik Merkez Komutan yardımcılığı yapmaktaydı. Kemal Bey ise Şükrü Paşa’ya ailecek yakın bir konumda bulunmaktaydı. Kemal Bey, Şükrü Paşa’ya durumu bildirmiş ve olumlu cevabı içeren mektubunu derhal Mustafa Kemal’e göndermiştir.

 

 

     Mustafa Kemal Yafa’dan Mısır’a geçmiştir. İlk hedefi Selanik’tir. Dalgalı ve fırtınalı bir günde yola çıkmış, önce Pire’ye buradan da Atina’ya geçmiştir. Burada daha önceden haberleştiği Ahmet Tevfik’e aşağıdaki telgrafı çekmiştir:

”Partir bateau Grec!” yani: “Yunan gemisiyle gidiş”

 

     Bu üç kelimelik Fransızca telgraf üzerine Ahmet Tevfik kimliğini gizleyerek her gün bir kayıkla Selanik Limanı’na giren Yunan gemilerini ziyaret etmiş ve arkadaşı Mustafa Kemal’i aramaya başlamıştır. Nihayet gemi Selanik önüne demirlemiş ve Ahmet Tevfik sırtında bir muşamba örtülü halde geldiği kayıkla Mustafa Kemal’i gümrük rıhtımına çıkarmıştır.

 

 

     Mustafa Kemal gümrük rıhtımında; gümrük memuru, polis memuru ve askeri inzibat memuru tarafından sorgulanacaktı. Kaçak olarak gelen bir kurmay subay için oldukça zorlu aşamalar olacağı açıktır. Onu gümrük rıhtımına çıkaran Ahmet Tevfik’in bile bilmediği bir konu vardır. Mustafa Kemal gelmeden önce Yüzbaşı Cemil Bey ile irtibat kurmuştur. O gerekli önlemleri önceden almıştır ve ismini söylediği andan itibaren memurlar Mustafa Kemal’in geçişine sorgusuz sualsiz izin vereceklerdir.

 

 

     Mustafa Kemal gümrükten geçer geçmez doğruca evine gitmiştir. Aylardan beri süregelen özlemini bir an önce dindirmek istiyordu. Annesi Zübeyde Hanım ise aniden oğlunu karşısında gördüğünde oldukça şaşırmıştır:

”Ne cesaretle Selanik’e geldin oğlum? Hem nasıl geldin? Devletin ve Padişahımızın arzusuna aykırı bir iş yapmış olmayasın?”

 

 

     Mustafa Kemal, annesini sakinleştirmiş ve herhangi bir tehlike olmadığını açıklamıştır:

”Anne merak etme, sakin ol. Selanik’e gelmem lazımdı, onun için geldim. Padişahın ne olduğunu şimdi değil ama yakın zamanda sana göstereceğim!”

 

     Aslında durum annesine anlattığı gibi güvenli değildir. Aksine, İstibdat hafiyeleri Mustafa Kemal’in bu şekilde Selanik’e geldiğini görseler derhal onu durdurmak üzere harekete geçerlerdi. Uygun yolları düşünmek ve gözlerden uzak kalmak üzere bir süre evden çıkmama kararı almıştır.

 

 

     İlk girişimi ise, Şam’da birlikte savaştığı ve Mustafa Kemal’i vatanperver ve devrimci olarak tanıyan bir Paşa’yı ziyaret etmek olmuştur. Bir gece habersizce bu Paşa’nın evine giden Mustafa Kemal önce kabul edilmek istenmemiştir. Ancak büyük emeli uğrunda büyük bir ısrar göstermiş ve görüşme kabul edilmiştir. Ayakta yapılan bu 3-5 dakikalık görüşmede Mustafa Kemal:

”Paşam, ben size gelmeden mektup yazdım. Devrimden, ihtilalden bahsetim. Size memlekette inkılap yapabilecek bir adam olduğumdan bahsettim. Siz de bana: Her ne şekilde olursa olsun Selanik’e geliniz ben elimden geleni yaparım, dediniz. Şimdi ise halinizde açık bir tereddüt görünmektedir. Ancak ben artık geldim, şimdi ne yapacağım?”

”Ben bir şey yapamam. Yalnızca senin yapacaklarına iyi niyet göstermekle katılabilirim. Ancak bir şartım var: Beni yakma!”

 

 

     Bu kısa ve faydasız görüşme Mustafa Kemal’in uykularını kaçırmıştır. Henüz ilk temasta, verilen sözler unutulmuş gibi gözükmektedir. Ancak o, büyük emeline giden yolda oldukça kararlıdır. Sabah ilk iş olmak üzere, üniformasını giyerek Harbiye Dairesi önünde beklemek üzere evden çıkmıştır. Beklediği kişi daha önceki yazılarımda bahsettiğim Kurmay Albay Hasan Bey’dir. Hasan Bey geldiğinde Mustafa Kemal önünü keserek kendisini tanıyıp tanıyamadığını sorar ancak Hasan Bey: hatırlayamadım çocuğum, diyerek yanıt verir. Mustafa Kemal kendisini tanıtır:

”Ben Selanik Askeri Rüştiyesi’nde okurken siz defalarca bize öğretmenlik yapmak üzere gelmiştiniz. Rüştiye’yi bitirdikten sonra İstanbul’a, Kuleli Askeri İdadisi’ne gidecektim ancak Manastır’da daha iyi yetişeceğimi söyleyerek siz benim Manastır Askeri İdadisi’ne gitmeme ön ayak oldunuz. Şimdi hatırladınız mı?” Hasan Bey hatırladıktan sonra Mustafa Kemal devam eder: “Tahmininiz de teşhisiniz de doğru çıktı, ben gerçekten sizin söylediğiniz gibi daha iyi yetiştim. Fakat şimdi karşımda bir felaket vardır. Sizi vatanperver bir insan olarak gördüğüm için durumu açıklığı ile anlatmaktan çekinmeyeceğim.”

 

 

     Durumun vehametini anlayan Hasan Bey, Mustafa Kemal’i odasına götürür. Mustafa Kemal ona nasıl yasalara uymayarak Selanik’e geldiğini ve amacının ne olduğunu açıklıkla anlatmıştır. Eğer kendisine yardım etmezse, hayatının tehlikeye gireceğini, belki öldürüleceğini ve bir hiç olacağını anlatmıştır. Mustafa Kemal, kendisine yardım ettiği takdirde, ona hiçbir sorumluluk yüklemeden faaliyet göstereceğine de söz vermiştir. Hasan Bey, devrim olmasını isteyen ve devrime nasıl yardımcı olabileceğinin çarelerini arayan bir düşüncede olduğu için Mustafa Kemal’e yardımcı olabilecek bir çare bulmuştur. Bu çareye göre, içeriğini açıklamamakla birlikte bir hastalıktan söz ederek hava değişimi izni isteyecektir. İzin kağıdına, bir önceki görev yerini ve görevini belli etmeden yalnızca ismiyle imza edecektir. Hasan Bey, sağlık kurulu başkanı olan İskender Paşa’ya gerekeni tembihleyecektir. Bu sayede Mustafa Kemal’e Selanik’te 4 ay hava değişimi raporu verilecektir. Artık Mustafa Kemal, saklanmaya gerek duymadan faaliyetlerine başlayacaktır.

 

 

     Vakit geçirmeden, iyi bir hatip olan Ömer Naci, Selanik Askeri Rüştiyesi’nde Tarih ve Edebiyat Öğretmeni Hakkı Baha, Mustafa Necip ve Hüsrev Sami Beylere, yeni evlenmiş olan Hakkı Baha’nın evinde akşam toplanmak üzere haber vermiştir. Akşam olduğunda Çınarlı Mahalle’de bulunan, Kule kahvelerine giden yoldaki Bursalı Hakkı Baha’nın evinde toplanılır. Kahveler içilip kısa bir sohbet yapıldıktan sonra, koltuğundan doğrularak ağır ve kendinden emin bir şekilde Mustafa Kemal söze girer:

”Arkadaşlar! Bu gece burada sizleri toplamaktaki amacım şudur. Memleketimizin yaşadığı çok önemli zamanları size tekrar etmeye gerek duymuyorum. Hepiniz bundan haberdarsınız. Bu talihsiz memlekete karşı önemli görevlerimiz vardır. Onu kurtarmak biricik hedefimizdir. Bugün Makedonya’yı ve bütün Rumeli kıtasını vatan topraklarından ayırmak istiyorlar. Memlekete yabancı etkisi ve hakimiyeti belli miktar ve fiilen girmiştir. Padişah zevkine ve hükümdarlığına düşkün, her kötülüğü işleyecek nefret edilen bir şahsiyettir. Millet zulüm ve baskı altında yok olmaktadır. Hürriyet olmayan bir memlekette ölüm ve yok oluş vardır. Her yükselişin ve kurtuluşun esası hürriyettir. Tarih bugün bize bazı büyük görevler yüklüyor. Ben Suriye’de Vatan ve Hürriyet isminde bir cemiyet kurdum. Baskı ile mücadeleye başladık. Selanik’e de bu cemiyetin aslını kurmaya geldim. Gizli çalışmak ve teşkilatı şekillendirmek şimdilik zorunluluktur. Sizden fedakarlıklar bekliyorum. Kahredici bir istibdat yönetimine karşı ancak ihtilal ile cevap verilebilir. Eskimiş olan çürük yönetimi yıkmak, milleti hakim kılmak özetle vatanı ve milleti kurtarmak için sizleri göreve davet ediyorum.

 

     Odada derin bir sessizlik olur. Mustafa Kemal’in sesinin yankıları loş lamba ışığının doldurduğu odada halen dalgalanmaktadır. Ömer Naci ayağa kalkarak Mustafa Kemal’in sözlerine şu karşılığı vermiştir:

”Mustafa Kemal! Arkandayız, ölümler, cellatlar, işkenceler bizi yolumuzdan döndüremez, seni takip edeceğiz.Hürriyet verilmez, hürriyet ancak alınır. Zulüm ve baskı altında can cekişen masum ve çaresiz milleti kurtaracağız. Yaşasın hürriyet, yaşasın ihtilal!”

 

 

     Mustafa Necip, kendisi Balkan Harbi döneminde Babıali baskınında şehit düşmüştür, artık daha fazla gözyaşlarını tutamamış, hıçkırıklarını ise içine gizlemiştir. Mustafa Kemal bir kez daha sözü alır:

”Arkadaşlar! Gerçi bizden önce bir çok girişimler yapılmıştır. Fakat onlar başarılı olamadılar. Çünkü onlar işe teşkilatlanmadan başladılar. Biz kuracağımız teşkilat sayesinde bir gün mutlaka ve her halükarda başarılı olacağız. Vatanı, milleti kurtaracağız.

 

     Şimdi artık teşkilatlanma meselelerini konuşmaya koyulmuşlardır. Sonunda Mustafa Kemal, Hüsrev Sami’ye döner ve silahı olup olmadığını sorar. Evet efendim, yanıtından sonra Hüsrev Sami Brovnik tabancasını masanın üzerine çıkarır. Mustafa Kemal o gün aldıkları kararları bir yemin ile teyit etmek istemektedir. Odada bulunan herkes, hem elini silaha koyarak hem de silahı öperek, ölünceye kadar bu kutsal dava uğrunda çalışacaklarına ve gerekirse silahlı mücadeleye girişeceklerine dair yemin etmişlerdir. Bu yemin töreni de bittikten sonra Mustafa Kemal, Hüsrev Sami’ye dönerek:

”Hüsrev, silahını al. Bu silah kutsal bir silahtır, onu iyi sakla! Bir gün bana geri verirsin.!

 

 

     Dediği gibi olmuştur. Hüsrev Sami daha sonra bu kutsal silahı Mustafa Kemal’e vermiştir. Bu tarihi manzara gerçekten önemlidir. O akşam Hakkı Baha’nın evinde, Mustafa Kemal’in önderliğinde Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin asıl gücünü oluşturacak Selanik şubesi kurulmuş, 1908 Devrimi’nin temel taşları bu evde döşenmiştir. 1908’e giden yol hakkında yazmaya devam edeceğim..

 

 

     Vatan ve Hürriyet Cemiyeti ile ilgili ikinci yazım ile karşınızdaydım. Tarih bloglarımı okunması ve bilgi edinilmesi amacıyla yazıyor olsamda bu konu ile ilgili ilk yazım okundu diyemeyeceğim, sağlık olsun. Sevdiğim konular hakkında yazmaya zevkle devam edeceğim ve umuyorum ki daha fazla okuyucunun ilgisini çekerek daha çok kişiye ulaşırım.

 

Mustafa Kemal ve Teşkilatçılığı Üzerine Diğer Yazılarım:

Mustafa Kemal ve Ali Fuat; Tepebaşı, Taksim Bahçeleri'nden Kristal'e İlginç Bir Anı
Mustafa Kemal Nasıl Bekirağa Bölüğü Zindanı'na Hapsedildi ?
Mustafa Kemal ve Harp Akademisi'ndeki Gizli Teşkilatı Sarayın Dikkatini Çekiyor
Mustafa Kemal’in Teşkilatçılık Düşüncesi’nin Oluşumu ve Osman Nizami Paşa’nın Kehaneti
Vatan ve Hürriyet Cemiyeti - 1
 

Kaynakça:

Belleten – Türk Tarih Kurumu, Cilt:3, Sayı:4, Temmuz-Ekim 1937

Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler – Afet İnan

Sınıf Arkadaşım Atatürk, Okul ve Genç Subaylık Hatıraları – Ali Fuat Cebesoy

Fotoğraflar: 1, 2, 3