Kırık Cam Teorisi

küçükken mahallede eski bir ev vardı. geniş ve yemyeşil bir bahçesi olan, duvarlarındaki sıva döküldüğünden ahşap iskeleti ortaya çıkmış, terkedilmiş bir ev. aslında o dönemde evlerin çoğu eskiydi ve şimdilerde neredeyse hepsi beton bloklara dönüşmüş halde. ama bu başka bir konu.

eve geri dönelim. özellikle hava karardıktan sonra evin önünden geçmek korktucuydu. bu galiba mahallenin çocuklarının uydurduğu hikayelerden kaynaklanıyordu. pencerelerinde beyaz çarşaflar olduğunu hatırlıyorum.

yıllar geçtikçe ve büyüdükçe korkunun yerini merak almaya başladı. acaba içinde ne vardı? her gün önünden geçtiğim o beyaz çarşaflar serili pencerelerin arkasında kim bilir hangi ilginç eşyalar bulunuyordu. ama bir türlü cesaret edemedim içine girmeyi (zaten etsem de anne diye bir faktör vardı).

bir gün çok tuhaf bir şey oldu. evin batıya bakan bir camı nedenini bilmediğim bir sebepten dolayı kırılmıştı. yani bu sadece bir camdı ve kırılmasından doğal bir şey yoktu ama bana o kadar farklı gelmişti ki. içim içimi yiyordu. tüm gün odağımı oraya vermiştim. herkes bunu konuşuyordu. en azından benim konuştuğum "herkes". ya da ben konuşturuyordum. emin olamadım :/

günler geçtikçe camın kırık kalması aslında evin terkedilmişliğini hatırlatıyor ve ispatlıyordu. hikayesini bilmiyorum belki sahipleri artık hayatta değildi ama mutlaka yeni bir sahibi olmalıydı. duruma bakılırsa da yeni sahibi uzun süredir ev ile ilgilenmiyor, uğramıyordu bile. çünkü cam kırıktı. gelse görse mutlaka yeni bir cam taktırırdı. günler geçti. gelmedi. camı taktırmadı.

çok değil bir kaç hafta sonra aynı taraftaki bir diğer camın da kırıldığını gördüm. işte işler şimdi çok daha tuhaflaşmıştı. bu kez bilinçli olarak kırılmış olmalıydı. çünkü bir kaç hafta ara ile aynı pencerenin camları kendiliğinden kırılma ihtimali çok düşüktü. en azından o an öyle düşünmüştüm. ilk cam kırığı için bir şey söyleyemem ama bir kaç ay içinde evin bir çok camının kırılmış hali, birileri tarafından yapıldığının artık ispatıydı ve tabii ki bu durumun kimsenin umrunda olmadığı da.

zamanla evin tüm taraflarındaki camların mahallenin çocukları tarafından taş atarak kırılması eğlence haline dönüşmüştü. bunu bahçedeki kapı kilidin kırılması, evin içine girilmesi, çatısına çıkılması, içindeki eşyaların oyun amaçlı yağmalanması takip etti. bir kaç ay sonra ev tüm çıplaklığı ile orada hala duruyordu, taa ki bir kepçenin gelip evi komple indirmesine kadar. artık ev yoktu, onun yerine moloz ve taş yığınları kalmıştı geriye.

evin bu son haline gelinceye kadar ki tüm süreci biliyordum ve halen de çok iyi hatırlıyorum.

buna bir cam kırığı sebep olmuştu.

hemen bugüne dönüyorum. geçtiğimiz hafta okuduğum bir kitapta bu hikayeyi sadece benim yaşamadığımı farkettim. ferrariyi çalan fil isimli kitap, konuyu kırık cam teorsi başlığı ile işlemiş. (kitap ilgili kısmı olduğu gibi hıncal uluç'un 2012'de yazdığı bir makaleden almış ve ne yazık ki atıf yapmamış ya da unutmuş) üstelik tam da benim hikayemdeki örnek ile.

kırık cam teorisi deney ve gözlemin yapıldığı bilimsel bir çalışmaymış meğerse.

özetle; bir bölgenin suç mahaline dönüşmesine bazen küçük bir cam kırığı, bazen küçük bir pet şişe ya da izmarit sebep oluyor. sonucu ise genellikle yıkım. bu bazen yerle bir olmuş bir ev, çöp yığınına dönüşmüş bir sokak hatta belki de parçalanmış bir aile. daha iyi örnekleri makaleden okursunuz.

demek istediğim büyük suçlar, hatalar ya da başarısızlıklar aslında hiç farkında olmadığımız ya da umursamadığımız küçük ,naif ihmallerimizden kaynaklanıyor olabilir. yani evin o ilk cam kırığının onarılmamasından.

sabah uyandığında yatağını toplamamış olmak belki de bütün hayatının gidişhatını belirliyordur. kötü geçen bir günün ardından eve geldiğinde dağınık bir yatak yarının da kötü geçeceğinin habercisi olabilir. bilinç altına bu olumsuzlukla ön mesaj verebilir. bu yüzden yarın da kötü bir gün olabilir.

örnekleri çoğaltabiliriz; zayıflayan pilini değiştirmediğin tv kumandası, yarım bıraktığın kitap ya da içtiğin o bir bardak kola sağlığına, rutinine, psikoljine zarar veriyor olabilir.

sonuç olarak dikkat; hayatta umursamadığımız küçük detaylar bizi yok ediyor olabilir. kırık cam teorisi ise bunu ispatlıyor.