ေရဒါ ဆိုသည္မွာ လၽွပ္စစ္သံလိုက္ လွိုင္းကို အသုံးျပဳ၍ ေလယာဥ္၊ သေဘၤာ စသည့္ ေရြ႕လ်ားေနေသာ အရာဝတၱဳမ်ားသာမက ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္ ၊ (ေရနံ၊သဘာဝဓာတ္ေငြ႕) အစရွိေသာတည္ၿငိမ္ေနသည့္အရာဝတၱဳမ်ား၏ အကြာအေဝး၊ အျမင့္၊ လားရာ၊ အလ်င္ စသည္တို႔ကို တိုင္းတာနိုင္သည့္ အီလက္ထရြန္းနစ္ပစၥည္းတစ္မ်ိဳးျဖစ္သည္ ။
ေရဒါတြင္ Active ေရဒါ ၊ Active with active object ေရဒါႏွင့္ Passive ေရဒါ ဟူ၍လည္း ရွိသည္။

Simple signal

Simple signal ဆိုတာ radio signal ပါ။ဘယ္လို radio signal လဲဆိုေတာ့ base (B=1)ျဖစ္တဲ့ signal မ်ိဳးကို ေခၚတာပါ။
B=∆fc . τ =1 ေပါ့ ။
τ ဆိုတာက pulse duration ပါ။
∆fc ကေတာ့ bandwidth ျဖစ္ပါတယ္။
ဥပမာ-τ= 100 µs, ∆fc=10 kHz မွာေဘ့စ္ B=1. သူ႔မွာအျပစ္အနာအဆာေတြ ၊ limitation ေတြရွိေနပါတယ္။သူ႔ရဲ့ range resolution ဟာ အရမ္းေသးငယ္ ယုံတင္မကပဲ သူ႔ကို pulse duration တစ္ခုတည္းနဲ႔ပဲအဓိပၸါယ္သတ္မွတ္တယ္ မဟုတ္လား။သူ႔ရဲ့ range resolution ကိုေကာင္းမြန္ေအာင္လုပ္ဖို႔အတြက္ကလည္း narrow pulse ေတြထုတ္ဖို႔က limitation ေတြရွိျပန္ေရာ။ေနာက္တစ္ခ်က္က operating zone of radar နဲ႔အဓိပၸါယ္ေဖာ္တဲ့ mean power ဟာ pulse power ရဲ့တန္ဖိုးကိုကန႔္သတ္ထားပါတယ္။

P(mean)=P(pulse)max/Q
Q - time ratio

ဒါတင္လားဆိုေတာ့လည္းမဟုတ္ေသးျပန္ဘူး။simple signal ကိုသုံးရင္ range resolution နဲ႔ velocity resolution ႏွစ္ခုလုံးေကာင္းေအာင္ညႇိဖို႔ဆိုတာဘယ္လိုမွကိုမျဖစ္နိုင္တာ။ range resolution ကိုေကာင္းေအာင္လုပ္ရင္ velocity resolution ကက် ၊ velocity resolution ကိုေကာင္းေအာင္လုပ္ရင္ range resolution ကက်ျဖစ္ေရာ။ဒီအျပစ္အနာအဆာေတြ မပါခ်င္ တဲ့အတြက္ ၊ limitation ေတြမရွိေစခ်င္တဲ့အတြက္ complex signal ဆိုတာကိုတီထြင္အသုံးျပဳ လာၾကတာပဲျဖစ္ပါတယ္။

Complex signal

Complex signal ဆိုတာ radio signal ပါ။ဘယ္လို radio signal လဲဆိုေတာ့ base (B) ဟာတစ္ထက္ႀကီးတဲ့ signal မ်ိဳးကို ေခၚတာပါ။
B=∆fc . τ ≤1
သူ႔မွာေတာ့ pulse duration ဘယ္ေလာက္ပဲႀကီးႀကီး range resolution ဟာျမင့္မားပါတယ္။ၿပီးေတာ့ဘာမွဆက္သြယ္ခ်က္ မရွိတဲ့ ေကာင္းမြန္တဲ့ range resolution နဲ႔ velocity resolution ကိုရရွိပါတယ္။

ေရဒါ
ေရဒါဆိုသည္မွာ အေမရိကန္ေရတပ္ဗိုလ္တစ္ဦးက တီထြင္ ခဲ့သည့္ ေဝါဟာရျဖစ္သည္။ ေရဒီယိုဒီတက္ရွင္ အင္ရိန္းဂ်င္း ဟူေသာ အဂၤလိပ္စကားကို အတိုခ်ဳံးယူျခင္းျဖင့္ ေရဒါဟူေသာ ေဝါဟာရကို ရရွိခဲ့ျခင္း ျဖစ္ေပသည္။ မူရင္းအဓိပၸာယ္အရ ဆိုလၽွင္ ေရဒါဆိုသည္မွာ အကြာအေဝးႏွင့္ ေနရာကို စုံစမ္း သည့္ ေရဒီယိုသေဘာ ပါဝင္ေသာ ကိရိယာျဖစ္သည္။ ေရဒါ သည္ စစ္အတြင္းက အသုံးမ်ားခဲ့ေသာ ကိရိယာျဖစ္ေသာ္လည္း အကယ္စင္စစ္ အေမရိကန္မွ စမ္းသပ္စစ္ေဆးသူ တစ္ေယာက္ သည္ ၁၉၂၂ ခုႏွစ္ကတည္းက စတင္ေတြ႕ရွိခဲ့ေပသည္။ ေရဒါ တြင္ ေရဒီယို၏ မူအမ်ားအျပားႏွင့္ ေရဒီယိုတြင္ ပါဝင္ေသာ ပစၥည္းအမ်ားအျပားကို အသုံးျပဳထားသည္။ ထိုျပင္ အျခားမူ မ်ားႏွင့္ ပစၥည္းမ်ားကိုလည္း အသုံးျပဳေသးသည္။ ေရဒါမွ လႊတ္ေသာ ေရာင္ျခည္သည္ မိုးတိမ္၊ ႏွင္းထု၊ ေလမုန္တိုင္း စသည္တို႔ကို ေဖာက္ထြင္းသြားနိုင္ေပသည္။ ထြင္းေဖာက္သြား ပုံမွာ သာမန္ေလထုကို အလင္းျဖတ္သန္းသြားသည္ႏွင့္မျခား ျဖစ္ေပသည္။ ကၽြန္းဆြယ္၊ ေက်ာက္ေဆာင္၊ သဲေသာင္၊ သေဘၤာ၊ ေလယာဥ္ပ်ံ စသည့္ အရာဝတၳဳတစ္ခုခုႏွင့္ ေတြ႕ ေသာအခါ ေရဒါေရာင္ျခည္သည္ ျပန္ဟပ္ၿပီးလၽွင္ ေရာင္ျခည္ အခ်ိဳ႕သည္ မူလေနရာသို႔ တစ္ဖန္ ျပန္လာသည္။

အခ်ဳပ္အားျဖင့္ ေရဒါ၏သေဘာသည္ ပဲ့တင္သံကို အေၿခ ျပဳထားေသာ သေဘာျဖစ္သည္။ အသံသည္ တစ္စကၠန႔္လၽွင္ ေပ ၁၁ဝဝ မၽွ သြား၏။ တစ္စကၠန႔္လၽွင္ ေပ ၁၁ဝဝ ႏွုန္းခန႔္ ႏွင့္ သြားေနေသာ အသံလွိုင္းသည္ တစ္စုံတစ္ရာအတိုက္အခံ ႏွင့္ ေတြ႕ေသာအခါ ျပန္ဟပ္လာသည္။ ယင္းသို႔ ျပန္ဟပ္ျခင္း ကို ပဲ့တင္ထပ္သည္ဟု ေခၚသည္။ အသံသည္ တစ္စကၠန႔္လၽွင္ ေပ ၁၁ဝဝ ခန႔္ သြားသည္ဟူေသာအခ်က္ႏွင့္ အသံသည္ ျပန္ ဟပ္သည္ဟူေသာ အခ်က္ႏွစ္ခ်က္ကို သိရလၽွင္ ပဲ့တင္သံလာရာ အရပ္၏ အကြာအေဝးကို စိတ္ျဖင့္ တြက္ခ်က္နိုင္ေပသည္။

တြက္ၾကည့္ရန္နည္းမွာ အသံတစ္ခုကို ျပဳလုပ္ၿပီးေသာ္ ပဲ့တင္သံ မည္သည့္အခ်ိန္တြင္ ျပန္လာသည္ကို မွတ္ထားရမည္။ အသံ ျပန္လာရန္မွာ အကြာအေဝးတစ္ခုကို အသြားတစ္ေခါက္ အျပန္ တစ္ေခါက္ ေပါင္း ႏွစ္ႀကိမ္သြားရေသာေၾကာင့္ ႏွစ္စကၠန႔္ အတြင္း၌ ပဲ့တင္သံကို ၾကားရလၽွင္ ပဲ့တင္သံလာရာအရပ္သည္ ေပ ၁၁ဝဝ ေဝးကြာေသာေနရာ၌ ရွိရမည္ဟု သိနိုင္ေပသည္။ ပထမကမၻာစစ္အတြင္းက ဤနည္းရိုးကေလးကို လက္ေတြ႕ အသုံးျပဳခဲ့ၾကသည္။ ပဲ့တင္သံကို နားေထာင္ကာ တြက္ခ်က္ ျခင္းျဖင့္ ပထမဦးစြာ ေရေၾကာင္းဘက္တြင္ ေရအတိမ္အနက္ တိုင္းတာျခင္းကို စမ္းသပ္ျပဳလုပ္ရာ ေအာင္ျမင္ခဲ့ေလသည္။

သိပၸံပညာ ထြန္းကားေသာေခတ္တြင္ ခလုတ္လွည့္လိုက္႐ုံမၽွႏွင့္ သမုဒၵရာေအာက္ ေျမျပင္အထိ ေရအတိမ္အနက္ မည္မၽွရွိသည္ ကို တစ္ခါတည္း တိုင္းတာၿပီးသား သိနိုင္ေပသည္။ ေရဒါကို ဆိုခဲ့ေသာ ပဲ့တင္သံ၏ သေဘာအတိုင္း တီထြင္ထားျခင္း ျဖစ္သည္။ လက္ဦးတြင္ ေရဒါကို ေရေၾကာင္းဘက္တြင္သာ အသုံးမ်ားၾကေသာေၾကာင့္ ေလေၾကာင္းဘက္ဆိုင္ရာတြင္လည္း အသုံးဝင္ေၾကာင္းကို သိသူ နည္းပါးလွေပသည္။ ခရီးမေဝး လြန္း မျမင့္လြန္းပါက ေရဒါကို ေလေၾကာင္းဘက္တြင္လည္း ေအာင္ျမင္စြာ အသုံးျပဳနိုင္ေပသည္။ ညဉ့္အခါ၌ သြားလာေလ့ ရွိေသာ လင္းနို႔သည္ ဤသေဘာကို ေကာင္းစြာက်င့္သုံးသည္။ ေမွာင္မိုက္ေနေသာ ညဉ့္အခ်ိန္မ်ားတြင္ စူးရွစြာ ေအာ္လိုက္ေသာ လင္းနို႔၏အသံမွာ အခ်ည္းႏွီး ေအာ္လိုက္ေသာအသံ မဟုတ္ ေခ်။ ဤအသံကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ေရွ႕ေနာက္ဝဲယာ အထက္ ေအာက္တြင္ မည္သည့္အရာဝတၳဳမ်ား ရွိသည္ကို ခ်က္ျခင္း သိနိုင္ရန္ ေအာ္လိုက္ျခင္း ျဖစ္သည္။ အလင္းမရွိဘဲလ်က္ လင္းနို႔သည္ ဤနည္းျဖင့္ လိုရာခရီးကို အခက္အခဲမရွိဘဲ သြားနိုင္ေလသည္။

ဒုတိယကမၻာစစ္ စတင္ျဖစ္ပြားစဥ္က အဂၤလန္ျပည္ ဘုရင့္ေလတပ္မေတာ္သည္ ေရဒါကို စစ္ဦးကပင္ အစျပဳ၍ သုံးစြဲခဲ့သည္။ ေရဒါ၏အစြမ္းျဖင့္ ဂ်ာမနီနိုင္ငံ ေလတပ္ဌာန ခ်ဳပ္မွ ဂ်ာမန္ဗုံးၾကဲေလယာဥ္ပ်ံမ်ား ထြက္ခြာလာသည္ႏွင့္ တစ္ၿပိဳင္နက္ အဂၤလန္ျပည္မွ ႀကိဳတင္သိရွိေနၿပီး ျဖစ္ေလသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ တိုက္ေလယာဥ္ပ်ံမ်ားသည္ အခ်ိန္မီတက္ေရာက္ကာ ရန္သူေလယာဥ္ပ်ံမ်ား ကြဲျပားပ်က္စီးသြားေအာင္ ထိုးစစ္ဆင္နိုင္ ေလသည္။ ဂ်ာမန္တို႔က ဒုံးပ်ံဗုံးမ်ား အသုံးျပဳတိုက္ခိုက္သည့္ အခါတြင္လည္း ထိုဒုံးပ်ံဗုံးမ်ား မေရာက္မီကပင္ သိေနသျဖင့္ ႀကိဳတင္၍ ျပင္ဆင္မွုမ်ား ျပဳလုပ္နိုင္ခဲ့ေပသည္။ ပါးဟားဗါးေခၚ ပုလဲဆိပ္ကမ္းကို ဂ်ပန္တို႔ ႐ုတ္တရက္ ဝင္ေရာက္တိုက္ခိုက္ စဥ္က အေမရိကန္စစ္သားတစ္ဦးသာ ၁၃၅ မိုင္အကြာကပင္ ပ်ံသန္းလာေသာ ဂ်ပန္ေလယာဥ္ပ်ံမ်ားကို ေရဒါ၏အစြမ္းအား ျဖင့္ ေတြ႕ျမင္ၿပီးလၽွင္ ေလယာဥ္ပ်ံအစင္းေရကိုပါ မွတ္သား နိုင္သည္ဟု ဆိုေလသည္။

ေရဒါကို ဒုတိယကမၻာစစ္အတြင္းက ေကာင္းစြာ အသုံးခ် ခဲ့ၾကသည္။ အေဝးမွလာေနေသာ ရန္သူေလယာဥ္ပ်ံႏွင့္ မိမိတို႔ တပ္မွ ေလယာဥ္ပ်ံတို႔ကို အလြယ္တကူ ခြဲျခား၍ သိနိုင္ခဲ့ၾက သည္။ မိတ္ေဆြႏွင့္ရန္သူ ခြဲျခားနိုင္႐ုံသာမက အေဝးမွ လာေန သည့္ ေလယာဥ္ပ်ံသည္ ဗုံးၾကဲေလယာဥ္ပ်ံျဖစ္သည္၊ သို႔မဟုတ္ တိုက္ေလယာဥ္ပ်ံျဖစ္သည္ ဆိုသည္ကိုပင္ ခြဲျခားသိနိုင္ၾကေပ သည္။ ေမွာင္ထဲတြင္ ခရီးသြားေနေသာ သေဘၤာတစ္စီးအဖို႔ ေရွ႕၌ မည္သည့္အတားအဆီးရွိသည္ကို ႀကိဳတင္သိထားရန္မွာ မ်ားစြာ အေရးႀကီး၏။ သာမန္မ်က္စိျဖင့္မျမင္နိုင္ေသာ အတား အဆီးမ်ားကို ေရဒါကို အသုံးျပဳ၍ ေကာင္းစြာသိနိုင္ေပသည္။ ဆီးႏွင္းထူထပ္ေနေသာအခါ သေဘၤာတစ္စီးႏွင့္တစ္စီးသည္ အလြန္နီးကပ္လာသည့္တိုင္ေအာင္ မသဲမကြဲ မွုန္မႊားမႊားသာ ေတြ႕ၾကရ၍ မၾကာခဏ တိုက္မိကာ နစ္ျမဳပ္သြားတတ္ၾကသည္။ ဤအခက္အခဲမ်ိဳးႏွင့္ ၾကဳံေသာအခါ ေရဒါကို ယုံၾကည္စိတ္ခ် စြာ အသုံးျပဳနိုင္ေပသည္။ ရာသီဥတုအေျခအေန ဆိုးရြားၿပီး လၽွင္ လွိုင္းေလ ျပင္းထန္ေသာအခါမ်ားတြင္လည္း သေဘၤာ သည္ အင္ဖရာရက္ တယ္လီဗစ္ရွင္းကင္မရာေခၚ ဓာတ္ပုံရိုက္ ကိရိယာတစ္မ်ိဳး၏ အကူအညီတြင္လည္း သေဘၤာသည္ အင္ဖရာရက္တယ္လီေဗးရွင္း ကင္မရာေခၚ ဓာတ္ပုံရိုက္ကိရိယာ တစ္မ်ိဳး၏ အကူအညီျဖင့္ ဆိပ္ကမ္းသို႔ ေခ်ာေမာစြာ ဝင္ေရာက္ နိုင္ေပသည္။ ေရဒါပါေသာ တယ္လီဗစ္ရွင္းႏွင့္ဆိုင္သည့္ စက္မွု ကိရိယာတို႔၏ အက်ိဳးေက်းဇူးေၾကာင့္ လာမည့္ေခတ္တြင္ သေဘၤာသာမဟုတ္၊ ေလယာဥ္ပ်ံမ်ားပင္ ၾကည့္၍မျမင္နိုင္ေအာင္ ထူထပ္ေနေသာ ႏွင္းေတာထဲ၌ေသာ္၎၊ ေမွာင္မိုက္ေနေသာ ညဉ့္အခ်ိန္မ်ားတြင္ေသာ္၎ ေခ်ာေမာစြာ သြားလာပ်ံသန္းနိုင္ ေပလိမ့္မည္။ ေနာင္တစ္ေခတ္တြင္ ေရဒါသည္ ေရွ႕တြင္ ကာဆီးလ်က္ရွိေသာ ဆီးႏွင္းထု၊ မိုးတိမ္ စသည္တို႔ကို ေဖာက္ ထြင္း၍ ျမင္နိုင္လိမ့္မည္ဟု သိပၸံပညာရွင္မ်ားက ယူဆၾကသည္။ တယ္လီဗစ္ရွင္းေရဒါေခၚ ႐ုပ္ျမင္သံၾကားေရဒါကို စစ္ႀကီး အတြင္းက သေဘၤာႏွင့္ သံခ်ပ္ကာကားတပ္မ်ားအတြက္ အသုံး ျပဳခဲ့သည္။ တယ္လီဗစ္ရွင္းေရဒါ၏ သတၱိျဖင့္ လူတစ္ေယာက္ ကို အနီးကပ္၍ မေတြ႕ထိ နိုင္ေသာ္လည္း အေဝးမွ လွမ္းျမင္ ကာ စကားေျပာနိုင္ေစသည္။ ယခုေခတ္တြင္ တစ္စုံတစ္ခုေသာ ျပႆနာေပၚေပါက္က ေဆြးေႏြးတိုင္ပင္ရန္ နိုင္ငံေရး ေခါင္း ေဆာင္ႀကီးမ်ား၊ စီးပြားေရးပါရဂူမ်ားသည္ မိုင္ေပါင္းရာေထာင္ ခ်ီ၍ ေဝးကြာေသာအရပ္မွ တပင္တပန္း လာေရာက္ကာ ေတြ႕ ဆုံၾကရ၏။ တယ္လီဗစ္ရွင္းေရဒါ တိုးတက္ထြန္းကားလာေသာ အခါတြင္ကား ကမၻာအႏွံ့အျပားတြင္ရွိၾကေသာေခါင္းေဆာင္ႀကီး အသီးအသီးတို႔သည္ မိုင္ေပါင္းမ်ားစြာ ကြာေဝးၾကေသာ္လည္း တစ္စားပြဲတြင္ အတူထိုင္၍ ေျပာဆိုေဆြးေႏြးရ သကဲ့သို႔ မိမိ တို႔ေနရာ အသီးသီးမွေန၍ ေျပာဆိုေဆြးေႏြးနိုင္ၾကေပလိမ့္မည္။