Ślady DNA na miejscu zbrodni

Odnajdowanie sprawców zbrodni możliwe jest dzięki pozyskaniu odbitek linii papilarnych z miejsca zdarzenia, a także poprzez analizę materiału genetyczny, którego źródłem może być krew, nasienie, czy nabłonek.
Pozostawione ślady ujawniane są proszkami daktyloskopijnymi, które nanoszone są na powierzchnie, np. pędzlami lub aplikatorami magnetycznymi.
Jednak co się stanie gdy sami badacze zanieczyszczą swoim DNA miejsce zbrodni?

W celu identyfikacji danej osoby wykorzystywanych jest wiele analiz, takich jak analiza uzębienia, odcisków linii papilarnych, charakteru pisma, czerwieni wargowej, czy w końcu DNA jądrowego i mitochondrialnego. Najczęściej w kryminalistyce wykorzystywana jest analiza DNA oraz daktyloskopijna.

W daktyloskopii wykorzystywany jest fakt, że na wewnętrznej części stóp oraz dłoni skóra każdego człowieka ma charakterystyczny układ bruzd, który wytwarzany jest w 6 miesiącu życia płodowego i pozostaje on niezmieniony aż do śmierci i rozkładu tkanek.
Wewnętrzna powierzchnia dłoni i palców pokryta jest wydzieliną z gruczołów potowych, a także w wyniku dotykania dłońmi różnych części ciała na linie papilarne przenoszone są substancje z gruczołów łojowych. Stąd na miejscu wypadku uzyskiwane są odbitki linii papilarnych w postaci mieszaniny zwanej substancją tłuszczowo-łojową.

Źródło: kryminalistyka.org
Również warto zaznaczyć, że analizę linii papilarnych można przeprowadzać nie tylko z dłoni (mówimy wtedy o cheiroskopii), ale i z odcisków stóp – podoskopia, jednak pierwsza ma większe znaczenie ze względu m.in. na właściwości zabezpieczanych śladów oraz charakter danych zgromadzonych w systemach do identyfikacji.

Ślady daktyloskopijne w laboratorium ujawnia się w specjalnych komorach, przy pomocy różnorodnych substancji chemicznych. Lecz w terenie ze względu na niemożliwość wykorzystania komór stosowane są szybkie i proste metody ujawniania śladów proszkami daktyloskopijnymi, które nanoszone są na powierzchnie, np. pędzlami lub aplikatorami magnetycznymi. Dzięki temu uzyskujemy natychmiastowe uwidocznienie śladów, w postaci substancji potowo-tłuszczowej.

Żeby wynik był wiarygodny materiał dowodowy i porównawczy musi mieć określoną ilość niebudzących wątpliwości cech wspólnych, czyli tzw. minucji. Minucja jest to rozmieszczenie cech szczególnych układów linii papilarnych ( w Polsce przyjmuje się, że minimalna liczba minucji, pozwalająca na wiarygodną identyfikację to 12). Do porównania wykorzystywane są punkty które zaznaczono na czerwono, same linie nie są wykorzystywane, ze względu m.in. na ochronę danych.

Źródło: idencom.pl
Jednak ze względu na rosnącą świadomość sprawców na miejscu zbrodni rzadko można pozyskać materiał genetyczny, którego źródłem jest krew oraz nasienie. Ludzie coraz część starają się zatrzeć ślady poprzez zakładanie rękawiczek, czy usuwanie plam krwi i odcisków, co skutecznie uniemożliwia wykorzystanie identyfikacji daktyloskopijnej. I kiedy nie możemy pozyskać indywidualnych wzorów układów substancji potowo-tłuszczowej przychodzą nam z pomocą pozostawione… komórki nabłonka w odciskach linii papilarnych, a tym samym pozostawione DNA (Rys. 3) .
Źródło: [1]
Ocenia się, że człowiek codziennie w trakcie wykonywania różnych czynności pozostawia około 4mln swoich komórek! A laboratoria ( w tym Biuro Badań Kryminalistycznych ABW) dysponują dziś takimi technikami, którym wystarczy 10 komórek do oznaczenia profilu DNA.

Stąd odbitka linii papilarnych pojedynczego palca zawiera dostateczną ilość komórek, które pozwalają na przeprowadzenie identyfikacji genetycznej, biorąc przy tym pod uwagę, że w śladzie szacowana zawartość DNA to ok. od 0,04 do 2ng- co odpowiada od 5 do 300 pozostawionych komórek nabłonka. Ta zmienność może wynikać z czynników zewnętrznych takich jak obszar i czas dotykanej powierzchni oraz rodzaju powierzchni.
Jednak okazuje się, że w czasie badania sami, swoim materiałem genetycznym możemy zanieczyścić, np. pędzle daktyloskopijne, którymi nanosimy proszki daktyloskopijne na badany materiał, a to może doprowadzić do naprawdę poważnych pomyłek…

Żeby zbadać możliwości zanieczyszczenia badanego miejsca narzędziami stosowanymi do opylania powierzchni, przebadano 51 pędzli daktyloskopijnych, wykorzystywanych przez Departament Policji w Kolonii. Okazało się że aż z 86% badanych pędzli uzyskano profile genetyczne pracowników departamentu.
Dowodzi to, że rutynowo wykorzystywane na miejscach przestępstwa aplikatory, pędzle, czy proszki daktyloskopijne mogą być zanieczyszczone materiałem genetycznym, poprzez tzw. transfer wtórny. Polega on na przeniesieniu materiału genetycznego z jednego miejsca na drugie. DNA może być, więc przeniesione właśnie w wyniku opylania powierzchni za pomocą pędzli, jak i poprzez dotykanie kolejnych miejsc.

Innym razem zwrócono się z prośbą do Biura Badań Kryminalistycznych ABW o oznaczenie profilu DNA, ze śladów, które zostały wykryte na materiale dowodowym, nadesłano:

• Przedmiot o powierzchni papierowej – oznaczony jako P
• Przedmiot, który był oklejony samoprzylepną taśmą – oznaczony jako T

Oba przedmioty na miejscu zdarzenia były opylone proszkiem daktyloskopijnym.

Do oznaczenia profilu DNA zakwalifikowano:

• Trzy fragmenty, które zostały wycięte z materiału P, na których na miejscu zdarzenia zostały ujawnione pojedyncze odbitki linii papilarnych ( oznaczono je jako P1, P2 i P3)
• Końcowy odcinek taśmy (oznaczony jako T1), na którym nie stwierdzono obecności śladów potowo-tłuszczowych, ale ze względu na doświadczenia przy prowadzeniu badań z podobnymi materiałami podjęto próbę oznaczenia materiału genetycznego

W wyniku analizy stwierdzono na wszystkich badanych próbkach obecność DNA, które pochodziło od co najmniej dwóch osób. Podjęto, więc decyzję o przeanalizowaniu narzędzi, za pomocą których ujawniono ślady daktyloskopijne na materiale dowodowym. Badanym materiałem była próbka czarnego proszku i wymaz z pędzla. W obu materiałach porównawczych stwierdzono obecność ludzkiego materiału genetycznego, który pochodził od dwóch lub większej liczby osób.
Następnie przy porównaniu materiału genetycznego z próbki dowodowej i porównawczej okazało się, że wszystkie DNA wykryte na próbkach porównawczych znalazły się na próbkach materiału dowodowego! Jednoznacznie wskazuje to fakt, że w czasie ujawniania śladów doszło do zanieczyszczenia materiału dowodowego poprzez transfer wtórny.

Pisałam wcześniej, że takie zanieczyszczenia materiału dowodowego poprzez transfer wtórny może doprowadzić do naprawdę poważnych pomyłek, no więc jakich?
Jednym z najgłośniejszych przykładów jest sprawa tzw. niemieckiego fantoma. Niemiecka policja powiązała ślady, które zostały zabezpieczone w różnych miejscach, gdzie doszło do popełnienia przestępstw w tym 14 morderstw, z profilem DNA tej samej kobiety, której przyznano imię „Fantom z Heilbronn”. Po ponad dwuletnich poszukiwaniach winowajczyni zbrodni okazało się, że uzyskany materiał genetyczny należy do…pracownicy fabryki zestawów wymazowych! Zestawy wymazowe, które były wykorzystywane przez policję do zabezpieczenia śladów biologicznych, na miejscach zdarzenia, zostały zanieczyszczone po prostu poprzez nieprzestrzeganie podstawowych zasad sterylnej produkcji.

Bibliografia:
[1] Pająk K., Wierzchosławski R., Profilowanie genetyczne śladów daktyloskopijnych – problem wtórnego transferu materiału biologicznego, PROBLEMY KRYMINALISTYKI 280(2) 2013
[2] http://idencom.pl/czy-prawda-ze-fakty-mity-biometrycznej-identyfikacji-kontroli-dostepu