Polska transformacja 1989 roku - wykład Jeffreya Sachsa - Część V - Źródło wysokiego poziomu życia

Łódź, Polska, 6 czerwca, 2014 wykład Jeffreya Sachsa
współorganizator wydarzenia: Zbigniew Galar

Część V - Źródło wysokiego poziomu życia

Musimy nieco się cofnąć na chwilę, prawdopodobnie Łódź jest dobrym, chociaż trudnym, miejscem do tego. Jednak jest to miejsce odpowiednie, aby zrozumieć kontekst, ponieważ kluczowy punkt jest następujący. Wysoki poziom życia w kraju pochodzi z wysokiego poziomu produktywności. Wysoki poziom produktywności oznacza kilka spraw. Po pierwsze oznacza wysoką międzynarodową konkurencyjność, bycie w awangardzie rozwoju technologicznego i wysokie umiejętności na rynku pracy. To jest podstawa wysokiego poziomu produktywności wszędzie.

Cały sowiecki system oczywiście nie był w stanie tego wygenerować. Sowiecki system mógł co najwyżej wygenerować masową produkcję dóbr piątego sortu. Dlaczego? Cóż, wiele rzeczy w systemie sowieckim źle funkcjonowało, ale jedną z bardziej interesujących było; jego głęboka wada polegała na tym, że Rosja poczynając od rewolucji Bolszewickiej, aby nieco się cofnąć, była oczywiście gospodarką zacofaną.

Model sowieckiego rozwoju polegał na: „kopiuj technologię z zewnątrz”. A więc sprowadzanie robotników i inżynierów z Ford Motor Company, z fabryki River Rush, żeby zbudować przemysł samochodowy. Sprowadzanie ekspertów z Niemiec i budowanie przemysłu lotniczego, i tak dalej. W pewnym sensie, gdyby spojrzeć na to historycznie, jest to niezwykłe, co osiągnął Związek Radziecki. Ponieważ był w stanie wykształcić każdy przemysł, włączając w to aeronautykę, lotnictwo, przemysł komputerowy, wszystko to. Prawie wszystko w trzeciej klasie jakościowej, wedle standardów międzynarodowych. Nic konkurencyjnego, poza może, sektorem wojskowym. Ale nawet tam nie za bardzo.
Nadal jest to jednak wielkie osiągnięcie, w pewnym sensie, pomimo tego, że był to barbarzyński system i ile osób zginęło w trakcie. Ale to niewiarygodne, ile inżynierowie rosyjscy i inni inżynierowie osiągnęli w tym systemie. Ale co wynika z historii ekonomii: to nierozważne próbować w taki sposób rozwijać technologię w społeczeństwie zamkniętym. Bo prawdziwa jakość technologiczna pochodzi z bycia częścią globalnego, a nie lokalnego systemu naukowo-inżynierskiego.

I to co Związek Radziecki wykształcił, to budowanie nowoczesnej technologii w społeczeństwie zamkniętym. I był w stanie skopiować prawie wszystko, ale z opóźnieniem 10-ciu do 20-stu lat budując technologię, która nie była konkurencyjna w niczym. Tak to wygląda i dzisiaj – co stanowi eksport Rosji: gaz, ropa. Nie eksportuje towarów produkowanych, pomimo tego, że jest jednym z ważniejszych krajów produkcyjnych. Posiada pokaźną bazę przemysłową. Jaki przemysł rosyjski stał się konkurencyjny, do dzisiaj? Nie znam takiego. Poza wojskowością – to jedyne miejsce. Ale w żadnej z technologii cywilnych. Ponieważ wszystko jest opóźnione w rozwoju.

Polska została w to wciągnięta. W całkiem fundamentalny sposób. Polska posiadała dużo przemysłu. Żaden z nich nie był konkurencyjny na arenie międzynarodowej. Prawie żaden. I Łódź prawdopodobnie, nie znam szczegółów, ale zgaduję, że tutejszy przemysł włókienniczy był już zacofany, prawdopodobnie nawet o 20 lat w wielu aspektach w 1989 roku. I stało się – cały przemysł włókienniczy przeniósł się do Chin, w tym samym czasie, więc praktycznie żaden się nie ostał, poza bardzo wysoce wyspecjalizowanym, wielce wyrafinowanym włoskim włókiennictwem modowym.
To możliwe, ale nie z pozycji Łodzi z 1989 roku. Stany Zjednoczone straciły miliony miejsc pracy w przemyśle włókienniczym, nawet będąc częścią światowej gospodarki. Nawet przewodząc na wielu polach w technologii. Więc moje odczucie, nie przeświadczenie, lecz techniczna opinia o Polsce i o tym regionie brzmiała: „Co za bajzel.”

Ponieważ widziałem cały horyzont przemysłowy, ale żadna część jego nie była projektowana, aby pasować do światowej gospodarki. Była projektowana jako część zawalonego, sowieckiego, nieudolnego systemu. I spotkał go pewien rodzaj końca. Więc nie było wątpliwości w 1989 roku, że ilość strukturalnych wyzwań, z którymi ten kraj będzie się musiał zmierzyć, będzie potężna. Nikt nie mógł w to wątpić. Mówiłem to przy tysiącu sposobności. Dlatego powiedziałem: „Zlikwidujcie długi, sprowadźcie pomoc, zróbcie wszystko, co możliwe. Sprawcie, aby Polska stała się częścią Europy, tak szybko jak to możliwe.”

Wydarzyły się tutaj dwie wielkie rzeczy. Pozytywne od początku. Jedną z nich była oczywiście niewiarygodna liczba małych przedsiębiorstw, setki tysięcy małych przedsiębiorstw, założonych w tym kraju. To jest polska zaradność. To jest niewiarygodna energia. Kiedy to się zaczęło, obserwowaliśmy liczby z miesiąca na miesiąc, częściowo były to działalności wychodzące z szarej strefy, ale wiele z nich było przejawem niesamowitego polskiego zmysłu „wyjścia i zrobienia czegoś”. Więc energia w tym kraju była ogromna. Była ona obecna na czarnym rynku, była obecna w opozycji, była obecna i w represjach. Nie można było zakładać przedsiębiorstw wcześniej, skończyły się niedobory i nagle ludzie mogli zakładać firmy, to była rewolucja, dziejąca się od dołu do góry, w gospodarce.

Drugą rzeczą był duży napływ inwestycji zagranicznych, ogromny, i zaczął się on zaraz na początku. I był ten napływ naprawdę przekształcający. Volkswagen, oczywiście cały niemiecki przemysł samochodowy, Polska teraz produkuje dla wielu międzynarodowych łańcuchów wartości.
Pomogłem sprowadzić jedną z pierwszych inwestycji do tego kraju. Ponieważ w połowie 1989 roku skontaktowała się ze mną ADD, odnośnie ich zainteresowania inwestycyjnego, a mianowicie wykupienia zakładów produkujących turbiny w Polsce i inwestycji w nie. Poszedłem spotkać się z ich zarządem i powiedziałem: „Myślę, że to dobry pomysł, ponieważ Polska naprawdę przejdzie reformy i będzie miała wymienialną walutę. Będzie można osiągać zyski. Będzie można wyciągać zyski i tak dalej.”
Zaczęli od poważnej inwestycji zaraz w pierwszej chwili. I jeśli spojrzymy na krzywą bezpośrednich inwestycji zagranicznych w tym kraju, to Polska stała się odbiorcą ogromnego, ogromnego napływu inwestycji zagranicznych, z Niemiec w szczególności, ale również z całej Europy, a właściwie z całego świata.

To były te dwie najbardziej transformujące, pozytywne zjawiska. To zakładanie małych przedsiębiorstw setkami tysięcy i połączenie Polski z najważniejszymi korporacjami. Większość handlu międzynarodowego przebiega przez międzynarodowe korporacje, w naszej erze. Większość handlu międzynarodowego to duże przedsiębiorstwa produkujące na całym świecie, przenoszące miejsca wytwarzania i sprzedające produkty globalnie. Polska stała się globalnym sprzedawcą turbin gazowych na przykład, ponieważ produkowała turbiny ADD praktycznie od początku.

Polska jest teraz głównym eksporterem wielu produktów przemysłowych. Nie była nim uprzednio. Krzywa dramatycznie wzniosła się z powodu ponownego połączenia z technologią na światowym poziomie, za pośrednictwem najważniejszych korporacji. To jest moim zdaniem główna część transformacji. Zabiera ona czas. Tworzy się ona w czasie. I biorąc pod uwagę punkt startowy Polski, dla mnie jest to warte zaznaczenia, jak szybko się to dokonało.
Było oczywistym od samego początku, ze wielu ludzi nie zdoła się w tym odnaleźć. Przedsiębiorstwa upadały. Wielu ludzi szkolonych do zawodów, na które zabrakło rynku, dla firm które potraciły rynki zbytu, pracowników wielu regionów tego kraju. Niektóre regiony, zwłaszcza te blisko niemieckiej granicy szybko poszybowały w górę, a inne regiony były mniej uprzywilejowane, zwłaszcza oczywiście te wschodnie, gdzie wszystko jest trudniejsze.
I to również była część rzeczywistości. Nie znam żadnej magicznej sztuczki, aby na te wszystkie wyzwania odpowiedzieć. Natomiast w co wierzę w pełni to to, że ludzie potrzebują pomocy, potrzebują wsparcia, nie zostawia się ludzi samymi sobie, nie zostawia się ich w cierpieniu – potrzebujemy wsparcia socjalnego. Trzeba go udzielić w największym możliwym zakresie, choć nie jest to takie proste, jak wygląda, wiecie to lepiej ode mnie, ludzie potrzebują szkoleń, szkoleń odnawiających wiedzę.

Wierzę w bardzo aktywny rząd, politykę aktywnego podejścia. Wierzę, że polityka aktywnego rządu powinna wspomagać sprowadzanie zagranicznych inwestycji. Wierzę, że pomoc potrafi te procesy przyspieszyć. Wierzę w pomoc, w której ważną rolę odgrywają uczelnie wyższe, ponieważ w każdym mieście z ważnym uniwersytetem, uniwersytet powinien sprawować ważną rolę gospodarczą, nie tylko edukacyjną. Pełnić ważną rolę szczególnie w udzielaniu pomocy w zakładaniu nowych firm, prowadzeniu szkoleń i tak dalej. Lecz, osobiście, nie znam żadnej magicznej sztuczki na to, żeby zrobić to dobrze od razu, na tak wczesnym etapie. Ponieważ wysoki dochód nie pochodzi z myślenia życzeniowego. Tak naprawdę pochodzi on ze struktury konkurencyjnej technologii, umiejętności, dostępu do rynków, poziomu organizacji i tego typu rzeczy.

Fakt, że Polska teraz, kiedy mierzyć ją w ujęciu międzynarodowym, posiada dochód 22 000 dolarów na jednego mieszkańca i jest to najwyższy poziom jaki Polska miała w historii, w porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi, na przykład. To jest sukces, ale nie równomierny. Sukces w kontekście wielu miejsc dotkniętych tragedią, upadających miast, czy sektorów. I mówię, że to nie jest przyjemne, lecz tak jest w każdej gospodarce rynkowej, jaką znam.
I w Stanach Zjednoczonych na nieszczęście, wszędzie to możemy spotkać. Moim rodzinnym miastem jest Detroit. Detroit jest – wiecie, znam te porównania czynione z Łodzią, ale wierzcie mi, Łódź jest o całe lata świetlne przed Detroit. Detroit zmniejszyło się trzykrotnie w liczbie ludności. To bardzo zawiła historia, ale dotknęło to nie tylko Detroit.
Jeśli pojedziecie pociągiem z Bostonu do Waszyngtonu, jak ja często jeżdżę, będziecie mijać wiele miast po prostu zabitych deskami, całkowicie zabitych deskami. Ich już nie ma. Nie istnieją gospodarczo. Starzy ludzie nadal tam mieszkają, ale nie ma pracy, nie ma życia. To są Stany Zjednoczone, a były one gospodarką rynkową od 200-stu lat. I są nadal, tak mówiąc przy okazji, najbardziej technologicznie rozwiniętą gospodarką. To nie jest najczystsza gospodarka, ma w sobie wiele błędów, ale to bardzo wyrafinowana gospodarka. I można w niej znaleźć wiele zabitych deskami miast. Nikt nie wie, jak to robić bez tego, ale punkt startowy Polski był jednym z najgorszych, jakie widziałem gdziekolwiek.

Jeśli pójdziemy dalej na wschód Europy, tam jest gorzej, a jeśli pójdziemy jeszcze dalej na wschód, robi się jeszcze gorzej. Rosja wyglądała dla mnie jak złomowisko. Wiecie, gdziekolwiek byś się nie znalazł w Rosji, widziałeś tylko niszczejącą i rdzewiejącą stal, tylko złom, wszędzie. Samoloty porozbierane, na środku lotniska. Szokiem było zobaczyć coś takiego. W 1991 roku wyglądało to jak przemysłowy cmentarz. Nie miałem odpowiedzi na coś takiego wtedy, i nie mam odpowiedzi na to dziś, jak temu zaradzić, to nie ma nic wspólnego z agregacją popytu, czy ekonomią Keynesa. To nie ma nic wspólnego, z tymi kwestiami – nic.

To ma natomiast wszystko wspólnego z gospodarczą restrukturyzacją. Polska była odcięta od rzeczywistości przez 45 lat. Nawet dłużej, oczywiście, na wiele sposobów. A ta okolica nigdy nie była łatwa do życia, w przeciągu poprzednich 200-stu lat. Więc powiedzmy sobie szczerze, to nie jest prosta historia.
Sprawiedliwość, ochrona socjalna dla ludzi w potrzebie – na tysiąc procent, szkolenia, aktywizacja, połączenie z globalnymi łańcuchami wartości, zachęcanie do przedsiębiorczości – na tysiąc procent, ale rozwiązania, dzięki którym każda fabryka przetrwa, nie wiem, jak to zrobić. Nie wiedziałem wtedy, jak to zrobić. Nigdy nie poznałem odpowiedzi na to pytanie.

Koniec części V

Ciąg dalszy nastąpi...

Jeffrey Sachs

Transkrypcja nagrania wykładu oraz tłumaczenie:
Zbigniew Galar

Licencja na rozpowszechnianie treści wykładu: Creative Commons 2.0:
Jeffrey Sachs
Licencja na rozpowszechnianie transkrypcji i tłumaczenia: Creative Commons 2.0:
Zbigniew Galar

Pełna wersja opracowania wykładu w formacie PDF będzie udostępniona pod ostatnią częścią