"Litwa - obyczaje i zwyczaje": Dożynki (Nubajgaj)
(Nubajgaj)
Gdy żniwo się skończy, a najczęściej w późnej jesieni, gdy już wszystkie na polu pokończą roboty; w każdym dworze sprawuje się dla wieśniaków uczta zwana Dożynki, a u kmiotków Nubajgaj, co oznacza Zakończenie. Wieśniacy w oznaczonym dniu przychodzą z żonami i dziećmi do dworu. Całej zgromadzonej czeredzie przodkuje pospolicie dziewica piękniejsza i raźniejsza nad inne, niosąc na talerzu wianek ze zboża, przykryty białą serwetą. Idąc z wioski ku dworowi, śpiewają pospolicie pieśń:
Jed żobrelis rugiunse,
Żobrełajtis rugiunse,
Jed żobrelis, żobrełajtis,
Rugiunse, rugiumse!
Mes tan żobri sugawom,
Żobrełajti sugawom,
Mes tan żobri, żobrełajti,
Sugawom, sugawom!
Jau żobrelis myszkunse,
Żobrełajtis myszkunse,
Jau żobrelis, żobrełajtis,
Myszkunse, myszkunse!
Sied ponelis dwarute,
Ponetajtis dwarute,
Sied pomelis, ponełajtis,
Dwarute, dwarute!
Pona jawaj jaujute,
Bus del musu linksmute,
Oj del musu wargumelu,
Linksmute, linksmute!
po polsku
Je turzyk w życie,
Turzyczek w życie,
Je turzyk, turzyczek,
W życie, w życie!
Myśmy tego tura złapali,
Turzyczka złapali,
My tego tura, turzyczka,
Złapali, złapali!
Już turzyk w lesie
Turzyczek w lesie
Już turzyk, turzyczek
W lesie, w lesie!
Siedzi panek we dworze,
Paneczek we dworze,
Siedzi panek, paneczek,
We dworze, we dworze!
Pana zboże w stodole,
Będzie dla nas pociecha,
Ah! dla nas biedaków,
Pociecha, pociecha
Wszedłszy na dziedziniec, zbliżając się ku samemu gankowi, dziewice pobrawszy się za ręce, mając pośrodku trzymającą wianek, śpiewają:
Musu dwareliéj,
Given anioleléj,
Wisas dures adaritas,
Wisas żwakies użdegintas
Łauka sawa artojelu.
Iszejk czionaj ponużeli,
Imk mu musu wajnikieli,
Musu proce, tawa gieribe,
Te błagasłowij Diewa twirtibe.
Poneti musu,
Aniolas musu,
Imk nu musu wajnikieli,
Procewniku doweneli.
po polsku
W naszym dworze,
Mieszkają anioły.
Wszystkie drzwi otworzone,
Wszystkie świece zapalone,
Czekają swoich oraczy.
Wynidź do nas paneczku,
Odebrać od nas wianeczek.
Naszę pracę, a twoje dobro,
Niech pobłogosławi Boska wszechmocność
Panie nasz,
Aniele nasz,
Odbierz od nas wianeczek,
Pracowitych podarek 113).
Po kilkakrotném prześpiewaniu, wychodzi dziedzic na ganek, odbiéra wieniec i każdej z dziewcząt daje podarunek pospolicie chustkę lub korale, a téj co przyniosła wianek, rzecz jaką kosztowniejszą, np. fartuszek materialny lub podobnyż gorset.
W niektórych miejscach, mianowicie na Zmudzi i w Prussach Litewskich jest zwyczaj, przed oddaniem wieńca mówić oracyje, niekiedy nawet pisania jej na korze brzozowej i ofiarowania dziedzicowi. Jedną tu przyłączam:
"Z głębokich lasów, z niedostępnych bagnisk, siłą głodu wypędzeni, szliśmy szukać kwiecistej doliny 114), osrébrzonej żytem, ozłoczonej pszenicą równiny. Szliśmy przez bory, lasy, przez trzęsawiska, pszczelne pasieki i legowiska niedźwiedzi. Od chłodu i deszczu cierpieliśmy, a nikt się nad nami niezlitował. Zlitował się nareszcie stary dziadek niedźwiedź i powiedział nam: idźcie dalej kędy nogi niosą, kędy kwiczoł leci, a przyjdziecie do pana, (tu się wymienia nazwisko dziedzica), co mieszka w wysokim klonowym dworze i ma ogromne łany zasiane zbożem, a mało w domu robotników. Idźcie tam pomożcie mu zżąć zboże, a da wam najeść się i napić do syta. Myśmy do ciebie przyszli, twoje zboże zżęli, tobie wianek przynosim, nie ze złota ani srebra, lecz z dyjamentowego żyta, z bursztynowej pszenicy. Clarissime,
eminentissime Vestra dominatio, oratio, vacatio, Szenter tere, were gruszki, wódeczki garnuszki. Łopata tum kojatum , co to za pauksztatum..." 115).
Po odebraniu wieńca, prosi dziedzic wszystkich zgromadzonych do folwarku na przygotowaną ucztę, składającą się z kilkudziesięciu garńcy wódki, kilkunastu beczek piwa i rozmaitego rodzaju potraw mlecznych i mięsnych. Tam dopiero zaczynają się pijatyka, hulanka i tańce trwające przez noc całą.
/113/ Dla porównania, kładniemy tu jednę piosnkę dożynkową z nad Dźwiny, tłómaczenia J. Czeczota. Uczucia kmiotków znad Wilji i Dźwiny są też same dla pana, w tém tylko zachodzi różnica, iż piérwsi okazują się szlachetniejszymi, (bo bogatsi), za swoję pracę nie żądają żadnej nagrody, a drudzy proszą bitych talarów, białych złotóweczek i t. d. nawet jakby do jakiego żyda arendarza, do swego dziedzica mówią:
Panie, rozlicz się ty z nami,
Płać bitemi talarami,
My twe niwy pozżymały,
My swe siły postradały. *)
Owoż piosnka najbardziej do litewskiej zbliżona:
Panie dobry, panie,
Przyjmij ten wianeczek,
Wynijdź na spotkanie
Zapaliwszy świéczek.
Panie dobry, panie,
Z chęcią weź wianeczek;
Dawaj nam za pracę
Białych złotóweczek.
Dajesz złotóweczek,
Chlébem, solą dzielisz,
Krzepisz nas po pracy,
Z nami się weselisz.
/114/ Słowa te są dowodem głębokiej starożytności ułożenia téj oracyi, gdy jeszcze przodkowie nasi zamieszkując niedostępne puszcze, przymuszeni głodem, opuszczali swoje siedliska i szli na zarobotki do osadników zajmujących się rolnictwem.
/115/ "Isz gilun myszkun, neparejtun piauniu, smarkumu bada iszginti, ejom jeszkoti kwepenczios daubos sidabrinios rugiun, aulisinies kwiecziun łauka. Ejom, ejom per miszkus, girełas, per bałas, bicziun giwemimus yr meszku patałus. Szalczius yr lietus kientiejom, nieks mumis ne pasigajłeja. Pasigajłeja musu senutis snnutelis meszka, yr pasakie mums kałbedamas: ejkiet tolaus kur kojas nesza, kur strazdas loka, o atejste pas pona (N. N.), kuris auksztam klawa dware giwena, tur dydźus łaukus użsietus jawajs, o maż' namonse procewniku. Ejkiete tenaj, padiekiete anam nupjauti jawus, o pawalgidins yr pagirdins jumis. Mes ant tawa miłastes atejom”, tawa jawus nupijowiem” ir wajnika atneszam'ne isz auksa néj simondabra, nesiszdejmta rugiw, isz gintara kwiecziu. Clarissime, eminentissime i t. d. (*).
(*) Jest to wieczna i zawsze jedna forma zakończenia wszystkich naszego gminu oracyj, bezsensowną łaciną, zapewne przedrzeźniając mowę wyższej klassy, tak jak w Małorossyi przedrzeźniają język francuski np. Ewa lon tre, Iwan żur żere, tobaka sam-pan-tre, i t. d.
Poprzednia część: Święty Mateusz albo Próba piwa (Ałutinis)
Następna część: Podbieranie miodu (Bycziulinis)