Przeczytane #2 Andrzej Chciuk - Atlantyda

Atlantyda podobno zatonęła w pomroce dziejów starożytnych. Trochę później zatonęły Kresy, w tym rodzinne miasto Brunona Schulza – Drohobycz. Znikły ślady polskości, żydowskie sklepiki, kościoły, targowiska, ale również przemysłowe oblicze miasta. Wszakże to tutaj zaczynano wydobywać ropę naftową. A o tym wszystkim pisze jeden z tuzów literatury emigracyjnej, Andrzej Chciuk. „Atlantyda” jest uznana za jego opus magnum.

Miałem szczęście chodzić na seminarium magisterskie do człowieka, który zjadł zęby na literaturze emigracyjnej. Ale żeby tak słodko nie było, człowiek ten większość swojej kolekcji dostawał od Służby Bezpieczeństwa. Ta zaś przeszukiwała mieszkania tych, na których rzeczony profesor donosił. Dzięki niemu jednak dowiedziałem się o Andrzeju Chciuku i po wielu latach w końcu sięgnąłem po „Atlantydę”.

Sięgnąłem i nie zawiodłem się. Przede wszystkim za sprawą plastycznych opisów kresowych miejsc i krajobrazów. Również za sprawą dowcipu, od którego skrzy się ta proza.

Dziekanem drohobyckim był ksiądz doktor Kazimierz Kotula. Na olbrzymiej rozlewającej się twarzy grubasa nosił maleńki cwikierek na złotym łańcuszku i chodząc z tacą w kościele – a temu nie dawał robić komu innemu, nawet gdy odprawiał sumę, przerywał mszę, zdejmował ornat i w komży szedł w kościół, torując sobie drogę potężnym brzuchem i nie mniej potężną tacą – każdego parafianina prześwietlał swym przenikliwym spojrzeniem krótkowidza i mówił „Bóg zapłać”.

Osobne miejsce na tej wyspie zajmuje Bruno Schulz, sportretowany jako niezwykły oryginał, wyrozumiały nauczyciel rysunku i pisarz, na temat którego plotkowały chyba wszystkie miejscowe baby. Bo dziwny przecież. I ma dziwne upodobania, do tego robi jakieś dziwne rzeczy. Nie spodziewajmy się jednak scenariusza z „Pokłosia”. Drohobycz to nie wyimaginowana Polska Grossa, Grabowskiego czy Bikontowej.

Wszystkie te antagonizmy miały w sobie coś operetkowego i nie były groźne, gdy się weźmie pod uwagę, że Mariańciu Wilk, który by przerwać przegrywany przez Junaka mecz, na boisko wpadł przebrany za Żyda i z doprawionymi pejsami, i w pożyczonym chałacie zaczął lać sędziego parasolem, by odium spadło na Żydów.

Wielonarodowe oblicze Kresów, w tym przypadku Drohobycza, polskie, żydowskie i ukraińskie, widać również w opisach relacji między kibicami i drużynami piłkarskimi. Widać tę rywalizację, narodowe szowinizmy, również żydowski i ukraiński, nie tylko polski, rzecz jasna, na wielu kartach wspomnień autora. Jednak ich charakter jest pogodny i słoneczny. Potem wybucha wojna i nic już nie jest takie samo. Póki co jednak, zanim Niemcy i Sowieci napadną na Polskę, widać ogromny żywioł wspomnień, za sprawą którego ożywają stare monochromatyczne fotografie. Ulicami Drohobycza chodzą przedziwne typy ludzkie, a autor żyje beztrosko niczym w wierszach Skamandrytów.