Nieprawidłowe przetwarzanie bodźców wzrokowych

Zmysł wzroku pełni w naszym życiu niezwykle ważną rolę. Dzięki niemu możemy sprawnie poruszać się i orientować w przestrzeni, wykonywać czynności dnia codziennego, uprawiać sporty czy zdobywać wiedzę o świecie. Mimo, że jest tak istotny, w trakcie życia płodowego nie oddziałują na niego żadne bodźce, a jego intensywny rozwój następuje dopiero po narodzinach.

Na prawidłowy rozwój funkcji wzrokowych ogromny wpływ ma doświadczenie a także współpraca z innymi systemami m.in. ze zmysłem ruchu i równowagi, dotyku oraz z prawidłowym napięciem mięśniowym czy integracją odruchów wczesnodziecięcych.

Ważne jest jednak nie tylko to, czy oczy dziecka są zdolne do wychwytywania bodźców wzrokowych, ale czy jego mózg we właściwy sposób je odbiera, zapamiętuje i przetwarza, a w następstwie tego, czy potrafi zareagować adekwatną reakcją zwrotną. Dość często zdarza się, że mimo iż okulista nie stwierdza żadnych wad wzroku, dziecko ma problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową, utrzymaniem fiksacji na przedmiocie i podążaniem za nim wzrokiem lub przejawia nieprawidłową (wzmożoną lub obniżoną) wrażliwość na bodźce. Są to problemy, z którymi często spotykamy się u dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej.

Prawidłowy rozwój ruchomości gałek ocznych jest ściśle związany z odruchem przedsionkowo-okoruchowym. Dzięki niemu możemy utrzymać stabilizacje pola widzenia mimo ruchu głową. Kiedy się przemieszczamy lub ruszamy głową obraz nie drga, jest wyraźny. Wymaga to więc właściwej integracji bodźców wzrokowych z informacjami o ruchu, docierających z receptorów systemu przedsionkowego.

Integracja wrażeń wzrokowych z informacjami płynącymi z dotyku umożliwia wizualizację kształtu i struktury przedmiotów. Połączenie informacji z obu zmysłów pozwala na bardziej precyzyjną percepcję otoczenia. Dzięki tej integracji możliwe jest także dostosowane właściwej postawy ciała do wykonania określonego zadania.

Kolejnym czynnikiem, który umożliwia rozwój percepcji wzrokowej jest system przedsionkowy. W odpowiedzi na bodźce płynące ze wzroku i z ruchu mózg kształtuje organizację ruchową człowieka. Możemy więc mówić o rozwoju koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Obraz, który nie jest stabilny, rzetelny i precyzyjny utrudnia lub uniemożliwia wykonywanie czynności, które wydają się łatwe i naturalne dla dziecka z prawidłową percepcją wzrokową. Jest to chociażby patrzenie w oczy rozmówcy, omijanie przeszkód, wchodzenie po schodach, zabawa w berka czy czytanie. Dziecko, u którego występują zniekształcenia wzrokowe może odbierać świat jako chaotyczny, wiec często preferuje zabawy statyczne, często szeregowanie zabawek lub monotonne obracanie kołami samochodzików.

Nieprawidłowe przetwarzanie i integracja bodźców wzrokowych niekorzystnie wpływa na rozwój dziecka w wielu, pokrótce omówionych wyżej, aspektach. Utrudnia lub uniemożliwia:

• utrzymanie właściwej ostrości widzenia, zwłaszcza podczas pracy z bliska np.: czytania, pisania, rysowania i wykonywania plac plastycznych;
• wykonywanie płynnych ruchów oczu; jest to czynność istotna m.in. podczas śledzenia linijek czytanego tekstu;
• śledzenie wzrokiem za przemieszczającym się przedmiotem m.in. za piłką podczas zajęć ruchowych;
• utrzymanie nieruchomego pola widzenia podczas poruszania się m.in. podczas chodzenia, biegania, zabaw na placu zabaw;
• postrzegania głębi, określania odległości od ciała dziecka do przedmiotów w otoczeniu;
  *przerzutność wzroku z dali do bliży co jest szczególnie istotne m.in. podczas przepisywania informacji z tablicy do zeszytu;
• odróżnianie pierwszego planu od tła, m.in. podczas poszukiwania określonego przedmiotu w zatłoczonym polu widzenia (przeszukiwanie konkretnej zabawki w pokoju zabaw).

Nieprawidłowa wrażliwość na bodźce wzrokowe również jest źródłem wielu trudności. Wyróżnia się w tej grupie wrażliwość na światło, kontrast a także na kolor i wzór.

W przypadku hiperwrażliwości na światło dziecko może odczuwać wiele objawów, wśród których wymienić należy: zmęczenie, bóle głowy i oczu, dyskomfort fizyczny i psychiczny, zawroty głowy, rozdrażnienie, pobudzenie itp. Są one następstwem kontaktu ze światłem słonecznym, fluorescencyjnym, pulsacyjnym, jarzeniowym, jaskrawym czy oślepiającym blaskiem, a także światłem przyćmionym. Wymienione objawy mogą także występować po wpatrywaniu się w monitor komputera, telewizora, tableta czy smartfona.

Nieprawidłowe rozróżnianie kontrastu czyli rzeczy jasnych od ciemnych może znacząco utrudniać wyodrębnianie elementu z tła, czytanie, jazdę na rowerze czy bezpieczne przemieszczanie się. Obniżona wrażliwość na kontrast powoduje, że przedmioty się ze sobą zlewają a litery wydają się wyblakłe. Podwyższona z kolei uniemożliwia długie patrzenie na kontrasty, gdyż wydają się zbyt intensywne. Czytanie, a więc wpatrywanie się w czarne litery na białym tle, jest męczące. Pomocne jest wtedy drukowanie tekstów na mniej kontrastowym tle lub nakładanie na niego kolorowych foli.

U dzieci z zaburzeniami SI zauważa się czasem specyficzne preferencje kolorystyczne. Mogą nie tolerować pewnych kolorów, gdyż są nadwrażliwe na określone barwy. Inne natomiast lubują się w jaskrawych, migających zabawkach, gdyż ich układ nerwowy słabiej odbiera wrażenia związane z kolorem, rejestrowane przez zmysł wzroku. Najczęściej spotykamy takie trudności u dzieci ze spektrum autyzmu, u których preferencje kolorystyczne wpływają nie tylko na dobór ubrań i zabawek ale także na zakres diety np. kolor czerwony jest dla nich nieprzyjemny, dlatego nie są w stanie jeść zupy pomidorowej czy papryki.

Nieprawidłowa wrażliwość na bodźce wzrokowe może znacząco utrudniać dziecku funkcjonowanie w przedszkolu i w szkole. Są to bowiem miejsca niezwykle bogate w barwy, wzory i kontrasty a zarazem wymagające prawidłowej koncentracji na pracy stolikowej czy pracy z książką. Dobrze jest więc zastanowić się, czy np. bóle głowy, złe samopoczucie, spadek koncentracji lub nagłe pobudzenie nie mają źródła w przetwarzaniu bodźców wzrokowych. Może warto zadbać o minimalizm w wystroju sali, zwłaszcza w okolicy tablicy?

Za objawy nadwrażliwości na bodźce wzrokowe można uznać m.in.:

• unikanie słońca, błysków światła i światła jarzeniowego, pulsacyjnego,
• mrużenie, tarcie i zamykanie oczu pod wpływem światła,
• słaba tolerancja zmian rodzaju i natężenia światła,
• niechęć do luster i oglądania w nim własnego odbicia,
• męczliwość podczas pracy z materiałem obrazkowym,
• znacznie skrócony czas fiksacji,
• niechęć do zabawy kolorowymi i świecącymi zabawkami,
• zamykanie oczu, kiedy w kierunku dziecka nadlatuje rzucona piłka,
• preferowanie monotonnych, statycznych zabaw i unikanie zabaw z grupą.

Objawami podwrażliwości na bodźce wzrokowe są m.in.:

• długie wpatrywanie się w słońce i w inne źródła światła,
• preferowanie jaskrawych, migających zabawek,
• machanie głową, bieganie, skakanie w celu dostarczania wrażeń wzrokowych,
• zainteresowanie lustrami i błyszczącymi przedmiotami,
• mała spostrzegawczość, niezauważanie zmian w otoczeniu,
• trudności z wyszczególnianiem obrazu z tła, wskazaniem obrazka w książeczce,
• odmawianie zasłaniania oczu, lęk przed ciemnością.

Należy pamiętać, że narząd ruchu i wzroku pozostają ze sobą w ścisłej współpracy. Nieprawidłowy rozwój jednego z nich może zaburzać rozwój drugiego. Pracując z dziećmi nadwrażliwymi wzrokowo nie możemy od nich wymagać by np. bawiły się w berka, zanim nie poprawimy rejestracji i przetwarzania wrażeń wzrokowych. Tak samo trudno nam będzie dłużej pracować przy stoliku, nad omawianiem nisko-kontrastowych obrazków z dzieckiem, które jest podwrażliwe wzrokowo.

Po raz kolejny sprawdzi się tu zasada indywidualizowania metod i form pracy z dzieckiem. Jednak podążanie za jego potrzebami nie rozwiąże samego problemu, do którego potrzebna jest prawidłowo dobrana dieta sensoryczna i profesjonalna terapia SI.

Autor artykuły: Magda Wiktorowicz

Pierwotnie artykuł pojawił się na naszym portalu integracjasensoryczna.info

Bibliografia:

1. Biel L. Integracja Sensoryczna. Skuteczne strategie w terapii dzieci i nastolatków, Wyd. Uniwersytety Jagiellońskiego, Kraków 2015.

2. Borkowska M., Wagh K., Integracja sensoryczna na co dzień, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.

3. Przyrowski Z. Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii. Wyd. EMPIS, Warszawa.