Obserwatorium Astronomiczne im. Tadeusza Banachiewicza na Lubomirze.

1 stycznia kilka godzin po przywitaniu nowego roku postanowiłem wybrać się na noworoczną podróż, bo jak to mówią – jaki nowy rok, taki cały rok.

Pogoda dopisywała jak i stan fizyczny gdyż spożycie alkoholu w noc sylwestrową ograniczyłem do jednej lampki czerwonego wina, które smakowało wybornie choć sądzę, że to zaleta towarzystwa niż kilkuletniego leżakowania trunku :).

Spożycie alkoholu w swoim życiu ograniczyłem między innymi dlatego, że należę do osób, które po wypiciu trzech piw borykają się dnia następnego z ciężką, zakaźną chorobą zwaną – KAC ;). Więc znacznie bardziej wole spędzać aktywnie dzień wolny zakładając, że rzekoma impreza miałby miejsce np. w sobotę, niż na łóżku przed telewizorem z butelką wody. Choć muszę przyznać, że czasem ślinka mi cieknie kiedy czytam posty @lesiopm opisujące wykwintne trunki. Jednakże silna wola to podstawa;)!

Pogoda jak już wspomniałem mnie nie rozczarowała, było delikatnie pod chmurką ze znaczną przewagą ingerencji słońca. Ponadto bezwietrznie oraz ze sporą ilością śniegu :).

Jest to podróż na szczyt góry Lubomir – wys. 904m n p m – znajdujący się w Paśmie Lubomira i Łysiny, będący głównym szlakiem Beskidu Wyspowego, gdzie mieści się Obserwatorium Astronomiczne im. Tadeusza Banachiewicza na Lubomirze.

Na trasie jest 8 przystanków, przy każdym postawiona drewniana tablica zawierająca informacje dotyczące historii tego miejsca oraz ławeczka na której można chwilkę odpocząć między odcinkami.

Pierwszego przystanku nie jestem Państwu w stanie przybliżyć ponieważ został
zdewastowany przez jakiegoś hmm powiedzmy nie grzeszącego inteligencją osobnika.

Zacznijmy więc od przystanku nr 2. "Czym są komety i dlaczego można je znaleźć w herbie gminy Wiśniowa."

Przybliżone jest tutaj pojęcie – kometa – oraz opisany jest herb miejscowości, w którym mieści się Obserwatorium – Wiśniowa - i dlaczego w jego herbie znajdują się komety.
Pokrótce, kometa jest niewielkim ciałem niebieskim, które podczas poruszania się w układzie planetarnym zbliżywszy się do Słońca pod wpływem jego ciepła wytwarza wokół siebie gazową otoczkę zwaną głową. Jądro komety składa się z mieszaniny okruchów skalno-lodowych zestalonych zamarzniętym dwutlenkiem węgla i wodą z dodatkiem amoniaku, metanu i innych związków. Nastepnie jeśli kometa jest blisko gwiazdy centralnej tworzy się warkocz komety, który powstaje z gazu i pyłu wyrzucanego przez jądro komety w przestrzeń kosmiczną.

Najsłynniejszą kometą jest kometa Halleya odkryta przez Edmunda Halleya. Pojawia się ona cyklicznie co kilkaset/kilkadziesiąt lat. Są teorie głoszące, że to właśnie Kometa Halleya była Gwiazdą Betlejemską.

Herb gminy Wiśniowa – dwie komety.

źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Herb_gminy_Wi%C5%9Bniowa

„ W uznaniu zasług i na pamiątkę odkryć dokonanych na Lubomirze władzę gminy Wiśniowa postanowiły umieścić symbole dwóch komet w herbie gminy.”

Pierwszą kometę w okresie istnienia ówczesnej Stacji Astronomicznej na Łysinie 3 kwietnia 1925 roku odkrył Lucjan Orkisz. Była to równocześnie pierwsza polska kometa. Do odkrycia użył lunety Merza o średnicy obiektywu 115 mm.
Drugą kometę 17 lipca 1936 roku odkrył Władysław Lis. Obserwacji tego zjawiska dokonali równocześnie prócz Lisa dwóch innych ludzi. Japończyk Sigeru Kaho oraz Stefan Kozik.

Polacy w swoich ogólnych dokonaniach mają na koncie łącznie 9 komet.

Przystanek 3. „Aleksander Wolszczan – odkrywca pierwszego pozasłonecznego okładu planetarnego”

Opisany jest na nim pokrótce życiorys wspomnianego wyżej doktora fizyki. Przebieg jego nauki oraz informacja, w którym roku dokonał odkrycia.
Mianowicie podczas pobytu w Arecibo gdzie pracował w Obserwatorium przy największym na świecie radioteleskopie o średnicy 305 m. Miało to miejsce w 1991 roku. Planety, które odkrył krążą wokół pulsara PSR-B 1257+12 – podobnie jak Ziemia i inne planety wokół Słońca. Pan Aleksander w swoich notatkach opisuję, że jego odkrycie było dosyć nietypowe ponieważ, pulsary są gwiazdami neutronowymi, o średnicy kilku/kilkunastu km. Emitują równomierne promieniowanie w równych odstępach czasu natomiast promieniowanie „jego pulsar’a” było jakby czymś zakłócane. Nierównomierne. Okazało się, że tymi zakłóceniami były 3 planety, które przesłaniały źródło promieniowania. Co do warunków jakie panują na tychże planetach wiadomo niewiele jedynie tyle, że panuje tam silne promieniowanie gamma.
Na pamiątkę tego odkrycia Poczta Polska w roku 2001 wyemitowała znaczek z wizerunkiem prof. Wolszczana i Mikołaja Kopernika.
Od czasu tego odkrycia, naukowcy dokonali już ponad 335 tego typu odsłon nowych planet. Dokładną liczbę ciężko podać ponieważ potwierdzanie takich odkryć dość długo trwa a obecnie dokonuję się coraz większej ilości tego typu sukcesów astronomicznych.

zródło: http://www.astronomy.com/news/2017/11/arecibo

Przystanek 4. „Pulsary – gwiazdy, które można usłyszeć”

Pulsar – Pulsujące źródło radiowe – (ang.Pulsating Radio Source ) - oznacza się skrótem PSR. Następnie dodaje się współrzędne na niebie. Dodatkowo mają oznaczenia B lub J w zależności czy zostały odkryte do 2000 roku czy po nim. Dla przykładu pierwszym odkrytym pulsarem jest PSR B1919+21 przez Jocelyn Bell w Cambridge w 1967r.

Pulsary są to pozostałości po masywnej gwieździe, przynajmniej 8 razy cięższej niż Słońce. Paliwem takiej „starej gwiazdy” jest wodór, kiedy się skończy, surowcem następnym jest hel i tą drogą powstają coraz to cięższe pierwiastki aż do żelaza. Kiedy skończą się wszelakie pierwiastki, które mogły być wzięte do reakcji termojądrowej gwiazda wybucha i powstaję supernowa.
Z ogromnej do tej pory gwiazdy pozostaje jądro, które staje się coraz mniejsze i gęstsze. Składa się z neuronów nieosiadających żadnych ładunków.

Odkryć pulsarów dokonuję się przy użyciu radioteleskopów. Są to olbrzymie i bardzo czułe anteny mogące rejestrować najsłabsze sygnały radiowe, z wyglądu podobne do radarów wojskowych. Największym na świecie jest wspomniany wcześniej radioteleskop w miejscowości Arecibo o średnicy 305 metrów. W Polsce również mamy radioteleskop, ma średnice 32 metrów i znajduję się w Centrum Astronomii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Piwnicach koło Torunia.

źródło : https://pl.wikipedia.org/wiki/Obserwatorium_Astronomiczne_UMK_w_Piwnicach

Przystanek 5. „Kazimierz Kordylewski – odkrywca pyłowych księżyców Ziemi”

Kazimierz Korydlewski urodzony w 1903 roku w Poznaniu. W 1926 roku wprowadził do wyznaczania minimów jasności metodę swojego autorstwa, również w tym samym roku odkrył położoną w konstelacji Kruka gwiazdę zmienną T Corvi o zmienności ok 400 dni.
Z jego inicjatywy od 1946 r. w Polskim Radiu nadawany jest sygnał hejnału z Wieży Mariackiej. W 1961 r. odkrył pyłowe księżyce Ziemi.
Pyłowe księżyce Ziemi nazywane inaczej księżycami Kordylewskiego są skupiskami materii międzyplanetarnej, obłokami złożonymi z drobnych pyłów. Mieszczą się one w punktach libracyjnych układu Ziemia – Księżyc na orbicie Księżyca. Punkty libracyjne natomiast to miejsca, w których równoważą się siły przyciągania przez oba obiekty a także siły bezwładności. Materia położona w takim punkcie znajduję się w tzw „pułapce grawitacyjnej” ponieważ przyciągana jest z taką samą siłą przez obydwa obiekty.

W każdym z takich obłoków znajdują się dziesiątki miliardów pojedynczych pyłków jednakże niezmiernie trudno jest je badać ponieważ są one bardzo małe plus odległość i ogrom przestrzeni kosmicznej dodatkowo utrudnia badania.

Przystanek 6. „Tadeusz Banachiewicz – twórca pierwszej stacji obserwacyjnej na Lubomirze”

Tadeusz Banachiewicz urodził się w 1882 roku w Warszawie. Od najmłodszych lat przejawiał zamiłowanie do astronomii oraz nauk ścisłych. Studiował astronomię w Warszawie i Niemczech. Otrzymał tytuł profesora zwyczajnego.
To za jego zasługą powstało Obserwatorium, które obrałem jako cel tej podróży.
Zajmował się głównie gwiazdami zmiennymi. Zaprojektował chronokinematograf oraz opracował rachunek krakowianowy.

„Chronokinematograf – to specjalna kamera filmowa sprężona z chronometrem ( bardzo dokładny zegar ). Urządzenie to służy np. do prowadzenia obserwacji Słońca.”

„Rachunek krakowianowy – to metoda prowadzenia obliczeń astronomicznych i geodezyjnych, upraszczająca je, poprzez zmniejszenie liczby działań, redukując tym samym możliwość popełnienia pomyłki: rachunek ten ułatwia rozwiązywanie równań liniowych z wieloma niewiadomymi.”

Gwiazdy zmienne są to gwiazdy, które z różnych powodów zmieniają swoją jasność, mogą być pojedyncze lub podwójne. Wyróżniamy dwa typy zmienności – fizyczny – jeśli zmiany zachodzą w samej gwieździe i – zaćmieniowy – jeżeli światło gwiazdy jest zasłonięte np. przez inna gwiazdę. Takie zasłonięcia są cykliczne i mogą występować od kilku godzin do kilkudziesięciu lat. Przykładem takiej gwizdy zaćmieniowej jest Algol w gwiazdozbiorze Perseusza. Okres zaćmienia wynosi 2,87 doby. Natomiast gwiazdą z najdłuższym cyklem zaćmienia, który wynosi 27 lat jest Epsilon Aurigae w gwiazdozbiorze Woźnicy.
Profesor Tadeusz Banachiewicz był ceniony nie tylko w Polsce za swoje osiągnięcia ale i na całym świecie. A może i nawet poza nim;).
Jedna z planetoid oraz jeden krater na Księżycu nosi imię prof. Banachiewicza.

źródło : https://pl.wikipedia.org/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCyc

Przystanek 7. „Mikołaj Kopernik. Heliocentryczny model Układu Słonecznego”

Mikołaja Kopernika jako najsłynniejszego polskiego astronoma chyba nikomu nie trzeba przedstawiać. Uczymy się o nim w szkołach pod jego imieniem a jego postać jest powszechnie znana a więc pokrótce:

Teoria Kopernika mówi o tym, że to Słońce jest w centrum Układu Słonecznego wokół którego krążą planety a nie tak jak wcześniej wierzono, że centrum jest Ziemia. Wcześniejszy pogląd zwany był geocentryzmem sformowany przez Klaudiusza Ptolemeusza. Kopernik po latach badań opracował heliocentryczny model Układu Słonecznego. Jednakże nie przyjął się on gładko i od razu. Jego księga pt. „O obrotach sfer niebieskich” była przez przeszło 200 lat w indeksie ksiąg zakazanych. Aktualnie odkrycie Kopernika jest określane mianem rewolucji lub przewrotu kopernikańskiego. Jego teoria stała się podstawą nauk ścisłych, która mówi, że każde twierdzenie musi być poparte dowodem.

Imię Kopernika nosi krater na Księżycu, krater na Marsie, planetoida nr 1322 oraz niezliczona ilość ulic, placów, instytucji i innych budynków.

Przystanek 8. „Obserwatorium astronomiczne na Lubomirze wczoraj i dziś”
Obserwatorium nosi imię wspomnianego wcześniej profesora Banachiewicza.

Prof. Banachiewicz o stworzeniu stacji astronomiczej zaczął myśleć, jak tylko został dyrektorem Obserwatorium Astronomicznego UJ. Natychmiast zaczął poszukiwania odpowedniego miejsca do uruchomienia placówki. Po zbadaniu licznych miejsc ostatecznie postanowił, że stacja powstanie na szczycie góry Łysina. Działkę pod budowę oraz domek myśliwski, który zaaranżowano na budynek mieszkalny podarował książę Kazimierz Lubomirski. To na jego cześć w latach 70 zmieniono nazwę szczytu z Łysnia na Lubomir. Placówka pierwszej górskiej stacji astronomicznej nie była zbytnio rozbudowana za to praktyczna. W skład wchodziły: budynek mieszkalny, platforma – glorietka – mieszcząca się obok pawilonu, uniesiona na palach w celu umożliwienia obserwacji niebo blisko horyzontu, budka z instrumentami meteorologicznymi oraz drewniany pawilon obserwacyjny z otwieranym dachem, który dzisiaj wygląda tak :

Niestety we wrześniu 1944 roku stacja została spalona przez hitlerowców wraz z biblioteką i cennymi notatkami z obserwacji zbieranych przez 20 lat. Po ówczesnym obserwatorium zostało niewiele. A dokładniej usypany kopiec bod budowę pawilonu obserwacyjnego i betonowy słup do którego umocowana była luneta.

Ku uciesze wszystkich ludzi lubujących się w obserwacji nieba i jego tajemnicach 22 marca 2003 roku powstał Komitet Odbudowy Obserwatorium Astronomicznego na Lubomirze. Tenże Komitet oraz władze gminne doprowadziły do odbudowy słynnego Obserwatorium a 6 października 2007 roku zostało oficjalnie otwarte.

Dziękuje za poświęcony czas i uwagę !

Pozdrawiam ! :)