Zwierzęta uznane za nieczyste oraz te, które nie dostąpiły procesu sakralizacji.

Gazela

Gazela w górnoegipskiej miejscowości Komir (na południe od Esna) gazela był czczona jako święte zwierzę bogini Anuket. Bogini ta była przedstawiana niemal wyłącznie w postaci ludzkiej. Na pewnym ostrakonie występuje pod postacią gazeli i jest określana jako „Pani Nieba” i „Władczyni Bogów”. Już tryumfalna buława Narmera, na której widnieją trzy gazele za ogrodzeniem w pobliżu świątyni, świadczy o dawności kultu tego zwierzęcia. Znaczenie symboliczne gazeli, jednej z odmian antylopy, nie jest znane. Przypuszczalnie była symbolem rączości a w przypadku Anuket – zwinności i powabu. Wojowniczy bóg Reszef, zadomowiony w Egipcie od XVIII dynastii, nosi na swej koronie głowę gazeli zamiast ureusza. Gazelę jako zwierzę łowne utożsamiano z Setem.

Fragment egipskiej steli z przedstawieniem bóstw Kedesz, Min i Reszef; Luwr. Źródło: 2

Zając

Zając to święte zwierze Unut, która była czczona w XV nomie Górnego Egiptu. Ta antropomorficzna bogini nosi na głowie sztandar z leżącą zajęczycą. Figurki zająca z Epoki późnej były amuletami. Według Plutarcha Egipcjanie uważali zająca za symbol cech boskich – ze względu na jego szybkość i czułe organy zmysłów. Ponadto Egipcjanie wierzyli, że zając rodzi się z otwartymi oczami i nigdy nie mruga. Niejasny jest sugerowany niekiedy związek zająca z Ozyrysem. Jeśli znajdą się na to dowody, można będzie uznać, ze zając był symbolem księżyca. Zając jest u wielu ludów zwierzęciem „księżycowym” – tak jest np. u Chińczyków i Azteków.

Świnia

W starożytnym Egipcie świnia miała taką samą opinię jak w Palestynie i Syrii. Greccy pisarze stwierdzili, że Egipcjanie uważali świnię za zwierzę obrzydliwe i plugawe. Prawdopodobnie dlatego, że uważano ją za zwierzę towarzyszące Setowi. W Księdze Umarłych, czytamy, że Set „pod postacią czarnego dzika” napadł na boskiego Horusa i wyłupił mu oko, a według innej wersji nawet je zjadł. Na reliefach świątynnych w Edfu Horus poluje na Seta przedstawionego w postaci świni. W Księdze Bram w scenie sądu na szczycie stopni wiodących do Ozyrysa znajduje się barka, w której małpa pędzi przed sobą świnie, symbol zła. Wystarczyło tylko, że człowiek otarł się o nią, musiał wchodzić w ubraniu do rzeki, aby zmyć z siebie nieczystości. Uważano że picie mleka świni powoduje trąd. Świniopas nie miał wstępu do świątyni i byli jedynymi ludźmi, którzy mieli taki zakaz. Nikt nie poślubiłby córki świniopasa, więc małżeństwa zawierano wyłącznie we własnych kręgach.

Świnia przejawia szczególne związki z księżycem; zarzyna się ją w czasie świąt księżyca i ofiarowuje bóstwom księżyca (Ozyrysowi i Izydzie). Mit opowiada. Że bogini nieba Nut przybrała postać świni i pożarła własne dzieci (gwiazdy). Jednak co wieczór ta niebiańska maciora na nowo rodzi młode. Maciora z prosiętami jako symbol macierzyńskiej płodności i niewyczerpane źródło życia była jednym z ulubionych amuletów Egipcjan i po dziś dzień uchodzi w wielu krajach za znak przynoszący szczęście.

Apopis. Źródło: 3

Apopis

Co rano i co wieczór ten demon w postaci węża zagraża słonecznemu bogu, a zarazem istnieniu świata. Ten olbrzymi wąż jest przeciwnikiem boga i symbolem mocy rządzącym ciemnością. Należy zatem domyślać się, iż Apopis jest nikim innym, tylko nieprzyjacielem bogów – Setem. Każdego ranka, gdy słońce wynurza się ze świata podziemnego i każdego wieczora, gdy zaczyna się jego podróż przez morze nocy, na słoneczny statek napada wąż. Krew zwyciężonego i rannego Apopisa zabarwia niebo na czerwono. Wąż usiłuje również splotami ciała, nazywanymi „ławicami piasku”, powstrzymać podróż słońca. Liczne zachowane teksty rytualne dotyczą „pokonania Apopisa” i stanowią magiczną ochronę, która „naprawdę ocala przed wszelkim złem”.

Osioł

Dla Egipcjan osioł był przysłowiowym udręczonym nosicielem ciężarów. W zaświatach są demony o oślich głowach, które pilnują bram świata podziemnego. Z nielicznymi wyjątkami osioł występuje jako przeciwnik boskich mocy. Siedemdziesiąt siedem osłów staje na drodze słońca, aby mu przeszkodzić we wschodzie o poranku . Już za średniego Państwa te zwierzęta noszące zboże z pola uważano za stworzenia Seta, które zabierają Ozyrysa obecnego w ziarnie. Kiedy Set ulega potępieniu, także i jego zwierzę pada ofiarą niechęci, dlatego też starano się na wszystkie sposoby mu dokuczyć. W Epoce Późnej doszło nawet do obsesji pożerania osłów. Zabijano go w sposób okrutny i przyrządzano z niego środki magiczne. W egipskiej eschatologii czerwony osioł był jedną z najbardziej niebezpiecznych istot, którą dusza człowieka mogła napotkać podczas wędrówki po zaświatach.

Osioł w sztuce starożytnych Egipcjan. Źródło: 4

Bibliografia

• Cooper J. C., Zwierzę symboliczne i mityczne, Poznań 1998.
• Frazer J. G., Złota Gałąź, Warszawa 1978.
• Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002
• Kopaliński W., Słownik symboli ,Warszawa 2001.
• Margul T., Zwierzę w kulcie i micie, Lublin 1996.
• Lurker M., Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan, Warszawa 1995.
• Zdjęcia:
  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Anuket#
  2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Reszef#
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Apep#
  4. https://en.wikipedia.org/wiki/Donkey#