Zasady prawne działania samorządu

Zasady prawne działania samorządu (prawna charakterystyka samorządu terytorialnego)

Należy tu przedstawić co najmniej cztery zagadnienia dotyczące:
 podmiotu samorządu,
 przedmiot samorządu,
 zadań i ich charakteru prawnego,
 nadzoru nad samorządem.

Samorząd jest samodzielny i podlega prawu. Wójt gminy nie podlega nikomu, nawet własnej radzie, podlega prawu tak jak i wszystkie organy samorządowe, ale ktoś musi sprawdzać czy działają zgodnie z prawem.

Podmiot samorządu: jest nim korporacja terytorialna, czyli grupa osób zamieszkująca dany obszar, zgodnie z podziałem terytorialnym państwa, co oznacza iż podmiotem samorządu są mieszkańcy określonego obszaru, który został utworzony w ramach zasadniczego podziału terytorialnego państwa.
W Polsce system samorządu dzieli się na gminy, powiaty i województwa, co oznacza, iż mamy wspólnoty samorządowe szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego.
Ich zadania podzielone są funkcjonalnie. Nie ma tu powiązań hierarchicznych tak jak to jest to w administracji państwowej.
W Polsce samorząd dzielimy na:
 lokalny, na który składają się gminy i powiaty
 regionalny- województwa

W Europie występuje podział na samorząd lokalny i regionalny, samorząd lokalny ma podstawową jednostkę organizacyjna w postaci gminy. Nie ma ich tylko w Watykanie, księstwie Monaco, Anglii. W pozostałych krajach występują gminy, które różnie się nazywają. Samorząd regionalny przeważnie nosi nazwę region. W Polsce region jest odpowiednikiem województwa. Samorząd powiatowy nazywany jest samorządem uzupełniającym, ponadgminnym.

Należy zaznaczyć, iż j.s.t. nie jest podmiotem samorządu, a jednostka terytorialną. Podmiotem samorządu jest korporacja terytorialna oznaczająca grupą osób fizycznych będących mieszkańcami okreslonej jednostki terytorialnej.

Podstawowym celem samorządu lokalnego (tj. gmina i powiat) jest identyfikowanie potrzeb społeczności lokalnej i ich zaspokajanie.
Podstawowym celem samorządu regionalnego jest tworzenie świadomości regionalnej. Stąd samorząd regionalny nastawiony jest na promocje regionu.

Do samorządu terytorialnego wstępujemy, nie przez czynność prawną, a przez czynność faktyczną- poprzez zamieszkiwanie na danym terenie wykazane wolą tej osoby. Czynności techniczno-administracyjne są konsekwencja tej woli.
Członkostwo w samorządzie terytorialnym nie jest formą dobrowolną – przynależność jest obligatoryjna, wynikająca z faktu zamieszkania. Nie można się jej zrzec, tak jak np. obywatelstwa.

Korporacja musi posiadać swoje organy wyłonione w sposób demokratyczny

Wyróżniamy organy:
 kolegialne
 monokratyczne (tylko w gminie: wójt, burmistrz, prezydent miasta)

Wszystkie organy pochodzą z wyborów, ale zróżnicowanych:

 wybory powszechne dotyczą:
wójta
rady gminy
rady powiatu
sejmiku województwa

 wybory bezpośrednie:
zarząd powiatu (wybierany przez radę powiatu)
zarząd województwa

Organy administracji rządowej – ich istnienie wynika z interpretacji prawnej przepisów (nie są wymienione expresis verbis w ustawie)- co czyni je organami (np. starosta, marszałek województwa).

Samorząd ma osobowość prawną – jest to osobowość korporacji samorządowej, jako osoby prawnej o charakterze terytorialnym. Oznacza to jednocześnie, iż samorząd jako osoba prawna (korporacja) nie posiada siedziby. Siedziby posiadają organy samorządu.
Osobowość prawna jest niezbędna do wzmocnienia posiadania prawa własności, stąd też samorząd może nabywać prawa, posiadać majątek, itd.
Z kolei osobowość publiczno-prawna daje samorządowi prawo do wąładztwa, czyli decydowania i egzekwowania.

Grafika - https://pixabay.com/en/justice-statue-lady-justice-2060093/
Książka - Prawo samorządu terytorialnego, autor Lech Krzyżanowski