Minął kolejny tydzień, zatem - bez zbędnych wstępów - przechodzę do opisu pozostałych kwater.

Drzwi z bazyliki Santa Sabina - kwatery 9-18

9. Zmartwychwstały Chrystus ukazuje się uczniom

Trudno jednoznacznie stwierdzić, które konkretnie spotkanie z apostołami przedstawione zostało na tym panelu - w drodze do Emaus Chrystus spotkał tylko dwóch uczniów. Nimb Chrystusa wypełniony jest chrystogramem Chi Rho z dodatkiem Alfy i Omegi. Jest to często spotykane przedstawienie w sztuce wczesnochrześcijańskiej. Chrystus ukazany jest w typie brodacza o szerokim nosie. Scena znowu znajduje się na tle muru. Być może sygnalizuje to, że scena znajduje się wewnątrz budynku i nastąpiło w tej scenie, jak w panelu Wniebowstąpienia, zredukowanie na potrzeby kompozycji liczby uczniów. Warto będzie rozważyć drzwi w Santa Sabina pod kątem retoryczności przedstawień - w tej kwaterze (ale nie tylko) mielibyśmy przykład praktycznego zastosowania systemu trójkowego.

10. Zmartwychwstały Chrystus ukazuje się kobietom

Chrystus w identycznym typie i upozowaniu (choć ukazany z drugiej strony) przedstawiony jest w tej kwaterze w momencie spotkania z kobietami. W nimb nie jest wpisany chrystogram. Scenę wypełniają kompozycyjnie drzewa o stylizowanych, giętych pniach. Spotkanie Zmartwychwstałego z kobietami miało miejsce po ich odejściu od grobu.

Pośpiesznie więc oddaliły się od grobu, z bojaźnią i wielką radością, i biegły oznajmić to Jego uczniom. A oto Jezus stanął przed nimi i rzekł: «Witajcie!» One podeszły do Niego, objęły Go za nogi i oddały Mu pokłon. A Jezus rzekł do nich: «Nie bójcie się! Idźcie i oznajmijcie moim braciom: niech idą do Galilei, tam Mnie zobaczą». (Mt 28, 8-10)

11. Przepowiednia zaparcia się Piotra.

W kwaterze widoczny jest Chrystus w brodzie i dłuższych włosach, w geście pouczania. Warto zauważyć, że Jego stopy nie znajdują się na posadce. Postać Jezusa zdaje się lewitować. W tym panelu postaci nie mają wyrzeźbionego nimbu, ale mógł być on namalowany, jako że drzwi pierwotnie były polichromowane. Piotr stoi z uniesionymi rękoma, między Chrystusem a kolumną, na której stoi kogut. Jest zwrócony w stronę swojego Nauczyciela, zupełnie, jakby miał mówić: Choćby mi przyszło umrzeć z Tobą, nie wyprę się Ciebie (Mt 26, 35).

12. Porwanie Habakuka

Jest to pierwsze (i jednocześnie jedyne zachowane, choć można znaleźć informacje o panelu, ukazującym Jonasza) starotestamentowe przedstawienie w poziomych kwaterach. Ilustruje scenę z czternastego rozdziału Księgi Daniela:

W Judei zaś był prorok Habakuk. Przygotował on polewkę i rozdrobił chleb w naczyniu, i poszedł na pole, by zanieść to żniwiarzom. Anioł Pański odezwał się do Habakuka: «Zanieś posiłek, jaki masz, Danielowi do Babilonu, do jamy lwów». Habakuk odpowiedział: «Panie, nie widziałem nigdy Babilonu ani nie znam jamy lwów». Ujął go więc anioł za wierzch głowy i niosąc za włosy jego głowy przeniósł go do Babilonu na skraj jamy z prędkością wiatru. Zawołał Habakuk: «Danielu, Danielu! Weź posiłek, który ci Bóg przysyła». Daniel zaś powiedział: «Boże, pamiętałeś o mnie i nie opuściłeś tych, którzy Cię kochają». Powstawszy zaś Daniel jadł. Anioł Boży przeniósł natychmiast Habakuka w poprzednie miejsce. (Dn 14, 33-39)

Może zastanawiać, dlaczego ta scena? Wśród wszystkich wydarzeń Starego Testamentu - dlaczego akurat to? Jeżeli spodziewacie się, że już teraz dam na to odpowiedź - jesteście w błędzie. Jeszcze nie wiem. Wydaje mi się nie bez znaczenia, że przedstawienie to obrazuje Bożą Opatrzność wyrażaną przez troskę o pożywienie - motyw widoczny też w innych panelach.

Czy i Was zachwyca dosłowne złapanie Habakuka za włosy? :)

13. Powołanie Mojżesza (Góra Horeb?)

Na tym pionowym panelu ukazana jest narracyjna scena powołania Mojżesza. Ilustruje ona pierwszy opis powołania, z trzeciego rozdziału Księgi Wyjścia. Historię należy czytać od dołu ku górze. W pierwszej części, zajmującej połowę pola obrazowego, ukazany został Mojżesz pasący owce swojego teścia, Jetry. Choć ta część historii nie ma wielkiego znaczenia dla całej sceny, zajmuje znacznie więcej miejsca niż pozostałe dwie. Sam moment powołania widoczny jest wyżej. Mojżesz zdejmuje swoje sandały, obok stoi Anioł Boży, a za nim płonący krzew. Zagadkowy może być najwyższy fragment kwatery, na którym Mojżesz odbiera z rąk samego Boga jakiś przedmiot, a za nim stoi inna postać. Interpretuję tę część jako przekazanie Mojżeszowi prawa na górze Horeb. Może na to wskazywać charakterystyczny sposób przedstawienia człowieka odbierającego Prawo Boże (tak, jak w traditio legis, przez szatę, z lekkim wykrokiem). Postać po lewej stronie to może być ten sam Mojżesz, chwilę wcześniej. Znany jest ten sposób przedstawiania narracji.
Tak rozumiejąc, kwaterę tę słuszniej byłoby nazwać Górą Horeb, bo najwyższa część przedstawienia ukazuje raczej już skutek powołania.

14. Aklamacja/Przybycie Króla

Opisywany kilka tygodni temu panel sprawiał problemy badaczom. Identyfikacja aklamowanej postaci pozostaje tajemnicza. Jeśli to Chrystus - to jest to jedyna kwatera, na której przedstawiony jest w tym typie. Z drugiej strony nie ma w drzwiach z Santa Sabina ustalonego, jednego typu przedstawienia Chrystusa. Był On ukazywany zarówno jako brodacz, jak i młodzieniec. Dalszy opis tej kwatery nie jest konieczny, jako że poświęciłam jej cały artykuł.

15. Exodus

To już trzeci pionowy panel poświęcony historii Mojżesza i Izraelitów, wychodzących z Egiptu. Go także należy czytać od dołu ku górze. Pierwsza scena ukazuje Aarona, zamieniającego przed Egipcjanami laski w węże: I rzucił Aaron laskę swoją przed faraonem i sługami jego, i zamieniła się w węża (Wj 7, 10)
Powyżej, ekspresyjnie ukazany został zatapiany rydwan, swoista synekdocha całej armii, która ruszyła w pogoń za Izraelitami. Po prawej stronie pola obrazowego, pod kopytem konia zauważyć można jeszcze jedną głowę Egipcjanina.
Najwyższa część nie jest narracyjnie oddzielona od poniższej. Izraelici na pierwszym planie jeszcze stoją w wodzie i patrzą na klęskę Egipcjan. Pozostali już kroczą za Aniołem Bożym oraz, widocznym po prawej górnej stronie pola obrazowego, słupem obłoku (za dnia) i ognia (w nocy) - ukazanym jako płonąca kolumna, wskazywana przez Rękę Boga.

A Pan szedł przed nimi podczas dnia, jako słup obłoku, by ich prowadzić drogą, podczas nocy zaś jako słup ognia, aby im świecić, żeby mogli iść we dnie i w nocy. Nie ustępował sprzed ludu słup obłoku we dnie ani słup ognia w nocy. (Wj 13, 21-22)

16. Wniebowzięcie Eliasza

Scena ukazana w szesnastej kwaterze ilustruje ten fragment Pisma Świętego:

Podczas gdy oni szli i rozmawiali, oto [zjawił się] wóz ognisty wraz z rumakami ognistymi i rozdzielił obydwóch: a Eliasz wśród wichru wstąpił do niebios. Elizeusz zaś patrzał i wołał: «Ojcze mój! Ojcze mój! Rydwanie Izraela i jego jeźdźcze». I już go więcej nie ujrzał. (2 Krl 2, 11-12)

Trudno zinterpretować dwie postacie z laskami, znacznie mniejsze od głównych postaci przedstawienia (Anioła, Eliasza i Elizeusza) - to najpewniej uczniowie, którzy w opisie zdarzenia nie znajdowali się jednak przy prorokach, lecz oddzieleni byli od nich morzem. Warto zwrócić uwagę na fakt, że Elizeusz zdaje się ciągnąć za płaszcz swojego ojca. Płaszcz ten, według tekstu biblijnego, spadł na proroka z nieba, jako znak, że i duch Eliasza przeszedł na niego.

Mało istotny detal - zwróćcie uwagę na jaszczurkę i ślimaka, przedstawionych na skale!

17. Piłat umywa ręce

Wraz z ostatnimi dwoma panelami poziomymi wracamy do historii Męki Pańskiej. Siedemnasta kwatera ukazuje Piłata, umywającego ręce po wydaniu wyroku na Jezusa, oraz samego Chrystusa z krzyżem na ramionach. Scena komponowana jest w odmienny sposób niż poprzednie, w całości wypełniona jest postaciami.

18. Jezus przed sądem Piłata

Ostatnim zachowanym panelem jest scena sądu. Chrystus i w tej kwaterze ma uniesioną dłoń w geście pouczenia. Przedstawiony jest w typie brodacza z długimi włosami. Za Nim znajdują się schematycznie przedstawieni żołnierze (co sugerować może wyeksponowany miecz jednego z nich). Charakterystyczne jest wydatne czoło każdego z nich. W tle tego przedstawienia także znajduje się mur.

---

To już wszystkie zachowane kwatery. Pozwalają domyślić się, że panele poziome ukazują narracyjne sceny - najczęściej z życia Jezusa - ze szczególnym uwzględnieniem Jego Męki, Śmierci i Zmartwychwstania. Gdyby nie zachowało się przedstawienie Habakuka oraz gdyby nie wiadomo było o scenie z Jonaszem - byłoby znacznie prościej. Można byłoby wysnuć wniosek, że jest to narracyjnie opowiedziana historia Jezusa. Ale tak nie jest. Można się jedynie domyślać, że ukazane zostały także sceny antycypujące wydarzenia opisywane w Ewangeliach, i że przedstawienia starotestamentowe należały do mniejszości - przez zwykły rachunek prawdopodobieństwa.

Co do paneli pionowych - łatwiej wśród nich wykazać, że znajdowały się w parach ułatwiających lekturę typiczną, popularną w egzegezie. Wniebowzięcie Eliasza a Wniebowstąpienie Jezusa; czyny Mojżesza a Cuda Jezusa; Paruzja a Przybycie Króla (przyjmując tezę Kantorowicza) i w końcu nawet zapowiedź wyjścia z Egiptu przy powołaniu Mojżesza oraz jej wypełnienie przy kwaterze Exodusu. Aż podejrzane wydaje się, że wszystkie zachowane panele wertykalne układają się tak wyraźnie w pary.

Możemy stwierdzić jedynie, jak ciekawie byłoby zestawić dotychczasowe ustalenia z wnioskami, które musiałyby towarzyszyć oglądowi drzwi w całości. Ale to pozostawmy wyobraźni.

---

Następnym razem z przyjemnością poopowiadam trochę o pracy magisterskiej, a tymczasem... dobrego tygodnia! :)