Wiedźmin - wspóczesna powieść feministyczna ?

Czy współczesna literatura fantastyczna propaguje feminizm?

Literatura fantastyczna (fantasy, science-fiction i horror) od początku zdominowana była przez mężczyzn. J.R.R Tolkien, C.S. Lewis, H.G. Wells, J.Verne, A.C. Clarke, I. Asimov, F. Herbert. Mężczyznami byli zarówno piszący jak i opisywani, zaś nieliczne pisarki ukrywały się pod męskimi przydomkami (Andre Norton). R.E. Howard - twórca słynnego Conana Barbarzyńcy, zapoczątkował stereotypowy wizerunek kobiety atrakcyjnej seksualnie, ale całkowicie zbędnej fabularnie. W późniejszych tekstach istniały dwa sposoby przedstawiania kobiet, jako uciśnionej niewinności i niebezpiecznej kusicielki i wiązało się to ze stereotypowym widzeniem roli kobiet w świecie patriarchalnym. Kobieta miała być dobrą żoną i matką, zajmować się dziećmi i gospodarstwem domowym.

Wyraźna zmiana nastąpiła wraz z drugą falą feminizmu, której początki datuje się na lata 60. XX wieku. Gloria Steinen zaczęła publikować artykuły, w których rewidowała stereotypowy wizerunek kobiet. Feministki wykorzystywały przeróżne media, by rozpowszechnić swoje założenia. Powieść fantastyczna okazała się być idealnym przekaźnikiem, tym bardziej, że do tej pory była domeną mężczyzn. Nową kreacją kobiety w literaturze fantasy zajęła się Andre Norton wydając w 1963 roku książkę Świat Czarownic.

Od tego momentu ukształtowały się dwa typy postaci kobiecych–wojowniczka i czarownica.
Oba typy postaci wykorzystał Andrzej Sapkowski w cyklu wiedźmińskim. Żeński pierwiastek w twórczości łódzkiego pisarza charakteryzuje siła i niezłomność. Na kartach powieści pojawia się cała plejada kobiet, które są niezależne
od mężczyzn.
Walczą: (Calanthe nazywana Lwicą z Cintry, łuczniczka Milva, Meve),
Dzierżą władzę: (Srebrnooka Eithné, pani Brokilonu, Francesca Findabair, władczyni Dol Blathanna),
Uwodzą i wykorzystują mężczyzn do własnych potrzeb, są wykształcone i świadome własnej wartości: (Margerita Laux-Antille, rektorka akademii w Aretuzie, Shani, Filippa Eillhart),
Czarują i doradzają władcom: Yennefer z Vengerbergu, Triss Merigold

"– […] Mężczyźni są psychicznie niestabilni, zbyt podatni na emocje, nie można na nich liczyć w momentach kryzysu […] Mężczyzn gubi ambicja. Oni zawsze chcą tego, o czym wiedzą, że to niemożliwe i nieosiągalne. A możliwego nie zauważają […]
– Jeśli można – odezwała się melodyjnie Francesca Findabair – chciałabym przerwać na moment dywagacje o naturalnej i nie ulegającej kwestii dominacji naszej płci […]." (A. Sapkowski, Chrzest Ognia)

W cyklu wiedźmińskim nie mogło zabraknąć także biseksualistek (Triss Merigold, Filippa Eilhart), co jest zgodne z feministyczną rewolucją seksualną, zapoczątkowaną w 1970 roku przez esej Ann Koedt The Myth of the Vaginal Orgasm. Wyuzdanie i swoboda seksualna czarodziejek przywodzą na myśl Mgły Avalonu Marion Z. Bradley. Morgana, główna bohaterka powieści, utrzymuje związki zarówno z mężczyznami jak i kobietami. Podobnie opisuje swoje życie Triss Merigold:

"Zaczęło się od kwaśnego smaku zakazanego owocu, podniecającego wobec surowych reguł akademii i zakazów mistrzyni, u której praktykowała. Potem przyszła samodzielność, swoboda i szalony promiskuityzm, zakończony, jak to zwykle bywa, goryczą, rozczarowaniem i rezygnacją. Nastąpił długi okres samotności i odkrycie, że do rozładowania stresów i napięć najzupełniej zbędny jest ktoś, kto chciałby uważać się za jej pana i władcę zaraz po tym, jak przewróci się na plecy i obetrze pot z czoła. Że na uspokojenie nerwów istnieją sposoby mniej kłopotliwe, które ponadto nie brudzą ręczników krwią, nie puszczają pod kołdrą wiatrów i nie domagają się śniadania. Potem przyszedł krótki i zabawny okres fascynacji własną płcią, zakończony wnioskiem, że brudzenie, wiatry i żarłoczność nie są bynajmniej
wyłączną domeną mężczyzn". (A. Sapkowski, Krew Elfów)

Od blisko pięćdziesięciu lat męski bohater fantasy stanowi igraszkę w rękach kobiet. Cała osnowa cyklu spowita jest wokół Ciri, dziedziczki Starszej Krwi, a Geralt tylko z pozoru jest głównym bohaterem. Wieża Jaskółki i Pani Jeziora to książki napisane w większości z perspektywy Ciri. Geralt jest jedynie błędnym rycerzem, który wciąż jej szuka.

Nieprzypadkowo Andrzej Sapkowski w eseju "Świat króla Artura" umieszcza tezę, że Graal to kobieta. Pewnego rodzaju hołd Ciri złożyli też twórcy gry komputerowej Wiedźmin wydaną przez studio CD Project RED. Poszukiwanie Ciri stanowi główną oś fabuły, a gracz ma przyjemność również kierować fascynującymi poczynaniami młodej wiedźmini.
Geralt byłby zwykłym mordercą - antybohaterem, gdyby nie niezwykłe kobiety, które spotyka na swojej drodze. Dzięki temu świat przedstawiony w cyklu wiedźmińskim przełamał pewne tabu powszechne w literaturze fantasy. Bohaterami książek fantasy nie muszą być mężczyźni. Literaturę fantasy przecież czytają też kobiety, które w latach 90' XX wieku rozpoczęły szturm na półki księgarń.

Dziś poczytnych polskich autorek literatury fantastycznej jest naprawdę wiele. Pozwolę sobie wymienić kilka według mnie godnych polecenia:
Ewa Białołęcka, Anna Kańtoch, Maja Lidia Kossakowska, Magdalena Kozak, Małgorzata Lisinska czy Milena Wójtowicz.

Czy więc literatura fantastyczna promuje feminizm? Bohaterki książek powyższych autorek nie są popychadłami i obiektami seksualnymi. Są silne, niezależne, biorą sprawy w swoje ręce i rozwiązują problemy męskiego świata. Dla mnie to coś zupełnie normalnego i racjonalnego. Mężczyźni mogą wzorować się na męskich bohaterach, a kobiety na żeńskich, bez podziału na "męskie i żeńskie zabawki". Podoba mi się to, że w tych książkach kobiety walczą o swoje prawa i wygrywają.

Cytując Wikipedię: "Podstawą programu feminizmu jest dążenie do emancypacji kobiet i równouprawnienia płci, zarówno pod względem formalnym, jak i faktycznym."
Sądzę więc, że współczesna literatura fantastyczna w znacznej mierze spełnia feministyczne podstawy programowe.

.
.
.
.
.
.

<Grafika tytułowa pochodzi z https://pixabay.com /CC0 Creative Commons/>