Pneumonia နမိုးနီးယားေရာဂါ
၁။ သမီးအသက္ ၂၄ ႏွစ္ပါ။ အိမ္ေထာင္မ႐ွိ အပ်ဳိျဖစ္ပါတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးေဝဒနာကို စၿပီးခံစားရတာ June လကတည္းကပါ။ စျဖစ္ခါစတုန္းက ႏိုင္ငံျခားေရာက္ေနတဲ့အတြက္ ေဆးခန္းျပရမွာ ဝန္ေလးၿပီး ျမန္မာေဆးတို႔ ေဆးၿမီတိုတို႔ကိုပဲ ေသာက္သံုးျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သံုးပတ္ေျမာက္မွာေတာ့ မသက္သာတဲ့အတြက္ ဆရာဝန္ဆီ သြားျပခဲ့ပါတယ္။ ဓါတ္မွန္႐ိုက္ခိုင္းၿပီးေနာက္ ႏူမိုးနီးယားလို႔ သိခဲ့ရပါတယ္။ ဆရာဝန္က ပိုးသတ္ေဆးကို ၁၀ ရက္ ေသာက္ခိုင္းခဲ့ပါတယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးတာ သက္သာသလိုရွိေပမယ့္ လံုးဝအရွင္းမေပ်ာက္ဘူး။ အဲ့လိုေဆးေသာက္ၿပီး သံုးပတ္အၾကာမွာ ဓါတ္မွန္ထပ္႐ိုက္ခိုင္းၿပီး သူ႕ဆီျပန္လာလို႔ ေျပာေသာေၾကာင့္ သမီးေဆးခန္းကို ျပန္သြားခဲ့ပါတယ္။ ဓါတ္မွန္အေျဖက ႏူမိုးနီးယား ႐ွိေသးတယ္လို႔ ေျပာေသာေၾကာင့္ ဆရာဝန္က အဆုတ္အထူးကုကို လႊဲေပးလိုက္ပါတယ္။
အဲ့ဒီအဆုတ္အထူးကုက ေနာက္ထပ္ ၇ ရက္စာ ပိုးသတ္ေဆး ထပ္ေပးလိုက္ျပန္ပါတယ္။ ေဆးေသာက္ေနေသာ္လည္း ေခ်ာင္းဆုိးေဝဒနာက လံုးဝကို အ႐ွင္းမေပ်ာက္ဘူးျဖစ္ေနတာပါပဲ။ အဆုတ္ဆရာဝန္က ႏွစ္ပတ္အၾကာ ျပန္လာျပဖို႔ ေျပာထားသျဖင့္ ထပ္သြားပါတယ္။ ဓါတ္မွန္ထပ္႐ိုက္ခိုင္းပါတယ္။ ထိုဓါတ္မွန္ကိုၾကည့္ၿပီး ေရာဂါနည္းနည္း က်န္ေသးတယ္လို႔ ထပ္ေျပာပါတယ္။ ပိုးသတ္ေဆးထပ္မေပးေတာ့ဘဲ Solmux Bronco နဲ႔ Co-altria ဆိုေသာ ေဆးႏွစ္မ်ဳိးအား ေပးလိုက္ပါတယ္။ ထိုေဆးေသာက္ၿပီး ႏွစ္ရက္အၾကာမွာ နဂိုက တစ္ေန႔ကို သံုးေလးခါသာ ေခ်ာင္းဆုိးေနရာမွ လည္ေခ်ာင္း႐ုတ္တရက္နာၿပီး ခၽြဲပါေသာ ေခ်ာင္းဆိုးေဝဒနာကို စတင္ခံစားရပါတယ္။ ေနာက္ေန႔ေရာက္ေတာ့ ဖ်ားသလိုမ်ဳိး ခႏၶာကိုယ္တစ္ကိုယ္လံုး နာက်င္ကိုက္ခဲၿပီး ႏွာရည္ယိုတာေတြပါ ျဖစ္လာပါတယ္။ ခုခ်ိန္မွာ ခႏၶာကိုယ္မနာေတာ့ေပမယ့္ ေခ်ာင္းဆိုးႏွာေစးက ျဖစ္ေနဆဲပါ။ တစ္ပတ္ျပည့္ပါေတာ့မယ္။ ဟိုေဆးႏွစ္မ်ဳိးစလံုးလည္း ကုန္သြားၿပီျဖစ္ပါတယ္။ သမီးသိခ်င္တာက ခုေဝဒနာဟာ ႏူမိုးနီးယားမေပ်ာက္ေသးလို႔ ျဖစ္ေနတာလား ဒါမွမဟုတ္ ရာသီတုပ္ေကြးေၾကာင့္လားဆိုတာကို သိခ်င္တာပါ။ ေနာက္ၿပီး ဘာဆက္လုပ္သင့္ပါသလဲ။ သူေပးတဲ့ေဆးကိုပဲ ထပ္ဝယ္ေသာက္ရမလား။ ဆရာဝန္ဆီ သြားျပန္ျပရမလား။ တျခားနည္းလမ္း႐ွိရင္ အၾကံေပးပါဦး။ ဆရာ။
၂။ ဆရာရွင့္ ကၽြန္မအမ်ိဳးသားက ၃၆ ႏွစ္၊ ကေလး၂ ေယာက္ရွိ။ ခု နမိုးနီးယားျဖစ္လို႔ ႕႕႕႕႕ မွာ ေဆးရံုတက္ေနရပါတယ္။ ၂ ပတ္ေလာက္နားရမယ္ဆိုေတာ့ ျမန္မာျပည္မွာျပန္လာနားမလို႔။ အဲဒါ ကေလးေတြကို ကူးႏိုင္ပါသလား။ ေဆာင္ရန္ ေရွာင္ရန္ေလးေတြ ေျပာေပးပါဆရာ။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ဆရာလဲက်န္းမာပါေစ။
၃။ သမီးအေဖက အသက္ ၅၆ႏွစ္႐ွိပါၿပီ။ အစားအေသာက္ပ်က္ ညညဖ်ားတာ တလေလာက္ေနေတာ့ အူက်တာေၾကာင့္ ဖ်ားတယ္ဆိုလို႔ ႕႕႕႕႕ မွာ သြားခြဲပါတယ္ ခြဲတ့ဲအခ်ိန္မွာလည္း အဖ်ား႐ွိပါတယ္။ ဓာတ္မွန္႐ိုက္ၾကည့္ေတာ့ စီပိုးေတြ႔တယ္ ေျပာပါတယ္။ နမိုးနီးယားအခံလည္း႐ွိတယ္ေျပာတယ္။ ေန႔တိုင္း ဖ်ားေနတုန္းပါပဲ အခုဆို ၁၃ရက္႐ွိပါၿပီ။ တေန႔ အဖ်ားက ၃ ႀကိမ္ပါ။ အဆုတ္မွာ နမိုးနီးယားပိုး နည္းနည္းေတြ႔တယ္လို႔ေတာ့ ေဆးစာအုပ္ထဲမွာေရးထားပါတယ္။ ေဆးပဲေသာက္ခိုင္းပါတယ္။ စီဖရမ္လို႔အသံထြက္မလား မသိဘူး။ အဖ်ားတခါတက္ရင္ ၁၀၃-၁၀၄ ပါ။ CS 1 ထိုးေဆးကေတာ့ ၁၀လံုး ထိုးထားၿပီး ၅ ရက္ျပည့္လို႔ ရပ္ထားပါတယ္႐ွင္။
ႏူမိုးနီးယားဆိုတာ အဆုပ္ပိုးဝင္ေရာဂါ။ ဗက္တီးရီးယား၊ ဗိုင္းရပ္စ္ နဲ႔ ဖန္းဂတ္စ္ ေတြကေန ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ျဖစ္ရင္ ေခ်ာင္းဆိုး၊ သလိပ္ထြက္၊ ကိုယ္ပူ၊ အသက္ရွဴသြင္းခ်ိန္မွာ စူးျပီး ရင္ပတ္နာတာေတြ ခံစားရမယ္။ နားၾကပ္နဲ႔ နားေထာင္ရင္ မူမွန္မဟုတ္တဲ့ Crackling sounds အသံၾကားရမယ္။ Wheezing ရင္ၾကပ္သံလဲ ၾကားရႏိုင္တယ္။ ေလဝင္သံ တိုးေနႏိုင္တယ္။ ပဋိဇီဝေဆးေတြ မေပၚခင္က ႏူမိုးနီးယား ျဖစ္တဲ့သူ ၃ ေယာက္မွာ ၁ ေယာက္ ေသခဲ့ရတယ္။ အခုထိ အေမရိကားမယ္ တႏွစ္မွာ လူ ၃ သန္း ႏူမိုးနီးယား ျဖစ္ေနတယ္။ ၅% ေသဆံုးေနတံုးဘဲ။ သူတို႔ဆီမယ္ လူေသစာရင္းမွာ နံပါတ္ ၆ လိုက္တယ္။
အသက္ရွဴရာကေန ပိုးဝင္တာ ျဖစ္တယ္။ ပိုးတမ်ိဳးမ်ိဳးပါေနတဲ့ အမံႈေလးေတြကို ေရာဂါရွိေနသူက ေခ်ာင္းဆိုး၊ ႏွာေခ်ရင္း ထုတ္ေနတာကို ရွဴသြင္းမိသူ ကူးမယ္။ တခ်ိဳ႕ၾက သူ႔ကိုယ္ပိုင္ ပါးစပ္ထဲ၊ ႏွာေခါင္းထဲ၊ လည္ေခ်ာင္းထဲ ေနတဲ့ ပိုးက အဆုပ္ထဲ ဝင္လာရာကေန ျဖစ္တယ္။ အိပ္ေနရင္း အဲလို ဝင္တတ္တယ္။ လူရဲ႕ တံု႔ျပန္မႈ သေဘာ ျဖစ္တဲ့ ေခ်ာင္းဆိုး၊ ႏွာေခ်ျပီး မၾကိဳက္တာကို ထုတ္ျပစ္ႏိုင္တာ ေကာင္းတယ္။ ပိုးဝင္သူတိုင္းေတာ့ ေရာဂါမရပါ။ အားနည္းေနခ်ိန္၊ တျခားေရာဂါတခုခု ခံစားေနခ်ိန္မွာ ရႏိုင္တယ္။ ကေလးငယ္၊ အသက္ၾကီးလြန္းသူ၊ ခြဲစိတ္ခံထားရသူ၊ အရက္ေသစာ-မူးယစ္ေဆးဝါး ေသာက္စားထားသူ၊ ေဆးလိပ္ ေသာက္သူေတြမွာ ျဖစ္တတ္တယ္။
မ်ားေသာအားျဖင့္ တုပ္ေကြးလိုနဲ႔ စတယ္။ ဖ်ားလာမယ္။ ခ်မ္းႏိုင္တယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးမယ္။ သလိပ္ထြက္မယ္။ သလိပ္က အေရာင္ရွိႏိုင္တယ္။ ျဖစ္တဲ့ေနရာအလိုက္ လကၡဏာ မတူတတ္ဘူး။ တခ်ိဳ႕က ေခ်ာင္းပိုဆိုးမယ္။ တခ်ိဳ႕က အသက္ရွဴမဝ ျဖစ္မယ္။ ျပာႏွမ္းေနမယ္။ အဆုပ္ကို ဖံုးထားတဲ့အလႊာ Pleura မွာသာ နာတာကို ခံႏိုင္တဲ့ အာရံုေၾကာရွိလို႔ အဲဒီေနရာ ေရာဂါလာျဖစ္ရင္ နာမယ္။ နာရင္ စူးရွျပီးနာတာ။ Pleurisy ေခၚတယ္။ အဆုပ္ဆိုတာ Lobes အစိတ္အပိုင္းေတြ ရွိတယ္။ ဘယ္မွာ ၂ ခု၊ ညာမွာ ၃ ခု။ တခုမွာသာ ျဖစ္တာကို Lobar pneumonia ေခၚတယ္။ အဆုပ္ ႏွစ္ဘက္လံုးမွာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Double pneumonia လို႔ ေခၚခဲ့ၾကတယ္။
သလိပ္ကို စစ္ေဆးရင္ ျဖစ္တဲ့ပိုးသိမယ္။ ပိုးကိုႏိုင္တဲ့ေဆးကိုလဲ ရွာႏိုင္တယ္။ ေသြးျဖဴဥေတြ မ်ားေနမယ္။ Neutrophils မ်ားေနရင္ ဗက္တီးရီးယားေၾကာင့္၊ Lymphocytes မ်ားေနရင္ ဗိုင္းရပ္စ္၊ ဖန္းဂတ္စ္၊ တီဘီပိုး ေၾကာင့္ ျဖစ္ဘို႔မ်ားတယ္။
ဓါတ္မွန္ ရိုက္ၾကည့္ရင္ သိမယ္။ Bronchoscopy ကရိယာထည့္ စစ္ေဆးတာလဲ လုပ္ႏိုင္တယ္။ အဆုပ္အိတ္ထဲ အရည္ ေအာင္း-မ်ားေနတာကို Pleural effusion ေခၚတယ္။ မ်ားရင္ Thoracentesis လုပ္ စုပ္ထုတ္ရမယ္။ Empyema ဆိုတာ ျဖစ္ရင္ ခြဲစိတ္တန္ ခြဲစိတ္ရတယ္။ Thoracoscope ကရိယာသံုးျပီး Video-assisted thoracoscopic surgery or VATS ဆိုတာ လုပ္လာႏိုင္ေနျပီ။
အမ်ားဆံုးတရားခံက Streptococcus pneumoniae ဗက္တီးရီးယားဘဲ။ အခု Pneumococcal conjugate vaccine (PCV13) နဲ႔ Pneumococcal polysaccharide vaccine (PPV23; Pneumovax) ကာကြယ္ေဆး ၂ မ်ိဳး ေပၚေနျပီ။
Pneumococcal conjugate vaccine ကာကြယ္ေဆးကို အေမရိကားမွာ ပံုမွန္ကာကြယ္ေဆး စာရင္းထဲ ထည့္တယ္။ ၂ ႏွစ္ေအာက္ ကေလးေတြကို ထိုးေပးတယ္။ ႏူမိုးနီးယား ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိတဲ့ လူၾကီး (ႏွလံုးေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ ဆီးခ်ိဳ၊ အရက္သမား၊ စီးကရက္ေသာက္သူ၊ ေဘလံုးထုတ္ထားသူ၊ အသက္အိုသူ) ေတြကို Pneumococcal polysaccharide vaccine ထိုးေပးတယ္။ ၅-၇ ႏွစ္ၾကာတခါ ထပ္ထိုးတယ္။
ပဋိဇီဝေဆးေတြနဲ႔ ကုသမယ္။ Penicillin, Amoxicillin and Clavulanic acid, Erythromycin, Azithromycin နဲ႔ Clarithromycin ေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။
နာတာရွည္ အသက္ရွဴလမ္းဆို႔ေရာဂါ Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) နဲ႔ Alcoholism အရက္သမားေတြမွာ Klebsiella pneumoniae နဲ႔ Hemophilus influenzae ပိုးေတြေၾကာင့္ ႏူမိုးနီးယား ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
Third-generation Cephalosporins, Amoxicillin, Clavulanic acid, Fluoroquinolones နဲ႔ Sulfamethoxazole + Trimethoprim ေဆးေတြ ေပးမွရမယ္။
ေျဖးေျဖးခ်င္းျဖစ္တဲ့ Mycoplasma pneumoniae ႏူမိုးနီးယားကို Erythromycin, Clarithromycin, Azithromycin နဲ႔ Fluoroquinolones ေဆးေတြ ေပးရတယ္။ သုေတသန တခုအရ ပဋိဇီဝေဆးနဲ႔အတူ Dexamethasone စတီရြိဳက္ပါ ေပးတာ ရက္တိုေစတယ္။
Legionnaire's disease ဆိုတာ Legionella pneumoniae ဗက္တီးရီးယားေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။ အဆိပ္ျဖစ္ေစတဲ့ ဓါတ္ရွဴမိရင္ Chemical pneumonitis ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
Viral pneumonias ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ ႏူမိုးနီးယားဆိုရင္ ေျပာခဲ့တဲ့ေဆးေတြ မတိုးပါ။ Adenoviruses, Rhinovirus, Influenza virus (flu), Respiratory syncytial virus (RSV) နဲ႔ Parainfluenza virus ေၾကာင့္ျဖစ္ရတယ္။ ကိုယ္ခံအား ေကာင္းရင္ ေပ်ာက္လိမ့္မယ္။ ဗက္တီးရီးယားလဲ တြဲေနတတ္ေသးတယ္။ H1N1 Swine influenza A ဝက္တုပ္ေကြးနဲ႔ ႏူမိုးနီးယား တြဲျဖစ္ႏိုင္တယ္။
Fungal pneumonia ဖန္းဂတ္စ္ ႏူမိုးနီးယားဟာ Histoplasmosis, Coccidiomycosis, Blastomycosis, Aspergillosis, နဲ႔ Cryptococcosis ေတြကေနျဖစ္တယ္။ Amphotericin B, Fluconazole, Penicillin နဲ႔ Sulfonamides ေဆးေတြ ေပးရမယ္။
လည္ေခ်ာင္းနာ အသက္ရွဴလမ္း အထက္ပိုင္းေရာင္တာေတြဟာ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ ျဖစ္တာ မ်ားတယ္။ မလိုအပ္ဘဲ Antibiotics သံုးရင္ ေဆးယဥ္တာေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ေဆးရံုေတြကေန ဆိုးတဲ့ ပိုးေတြဝင္လို႔ Nosocomial pneumonia ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ လူစုလူေဝးေတြကေနလဲ ဝင္ေစႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕ အစုအေဝးေတြမွာ ျဖစ္တဲ့ Staph aureus infections က ၅ဝ% Methicillin ေဆးမတိုးဘူး။ MRSA (Methicillin-resistant Staph aureus) ေခၚတယ္။ ဆိုးတဲ့ Pneumonia ကေန ေသေစႏိုင္တယ္။
Legionnaires disease (လီဂြ်န္နဲရိစ္) ေရာဂါ
ဗက္တီးရီးယား ကေနျဖစ္တဲ့ အဆုပ္ေရာဂါ ႏူမိုးနီးယားတမ်ိဳးျဖစ္တယ္။ ေသႏိုင္တယ္။ ေခ်ာင္းေဘး၊ ေျမာင္းေဘး ေရအိုင္ေဘးေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ Legionella pneumophila, Legionella longbeachae အမ်ိဳးကြဲေတြ ရွိတယ္။
Pneumonia ႏူမိုးနီးယား၊ Bronchiolitis ဘေရာင္ခီယိုလိုက္စစ္ စတဲ့ (LRTIs) အသက္ရွဴလမ္းောအာက္ပိုင္း ရက္တို ပိုးဝင္ေရာဂါေတြဟာ ၅ ႏွစ္ေအာက္ကေလးေတြ ေသဆံုးေစတဲ့ အေၾကာင္းေတြမွာ ထိပ္ကပါတယ္။ ဝက္သက္၊ ၾကက္ညွာေခ်ာင္းဆိုး နဲ႔ ေမြးကင္းစေသဆံုးမႈ ေတြမပါဘဲ တြက္ခ်က္ရင္ ရက္တို အသက္ရွဴလမ္း ပိုးဝင္ေရာဂါေတြေၾကာင့္ ၅ ႏွစ္ေအာက္ ကေလးေပါင္း ၂႕၁ သန္း ေသဆံုးရတယ္လို႔ သိရတယ္။ ေနာက္ စစ္တမ္းတခု အလိုအရ ၁႕၉ သန္း ရွိတာ ေတြ႔ရတယ္။ ဒီအထဲက ၇ဝ% ဟာ အာဖရိကနဲ႔ အေရွ႔ေတာင္အာရွႏိုင္ငံေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ ဒီေဒသေတြ ဒီအရြယ္ ကေလးေတြဟာ အစာအာဟာရခ်ိဳ႕တဲ့ၾကတယ္။ ဗီတာမင္ ေအ ေပးတာ အစက္ရွဴလမ္းေရာဂါေတြအတြက္ ပိုေကာင္းမလား ၇ ႏွစ္ေအာက္ေကလးေတြကို စမ္းသပ္ေတာ့ မထူးျခားတာ ေတြ႔ရတယ္။ ေကာက္ခ်က္တြဲတဲ့အခါ ဗီတာမင္ေအကို သတိထားေပးပါလို႔ ထြက္လာတယ္။
ရက္တိုေခ်ာင္းဆိုးတာနဲ႔ အလြယ္ဝယ္ရ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆးေတြကို ဆန္းစစ္မႈလုပ္ေတာ့ မေကာင္းတာ သိလာရတယ္။
Diffuse panbronchiolitis ေလျပြန္ငယ္ေလူေတြ အမ်ားၾကီးေရာင္ရာကေန ပ်က္စီးတာကိုေခၚတယ္။ Recurrent respiratory tract infection အသက္ရွဴလမ္းမ်ာ ခဏခဏပိုးဝင္ရာကေန ဆက္ျဖစ္တာပါ။ ဂ်ပန္မွာေတာင္ လူ တသိန္းမွာ ၁၁ ေယာက္ ျဖစ္တယ္။ Macrolides အုပ္စုဝင္ ပဋိဇီဝေဆးေတြ ၁၉၈ဝ ေက်ာ္ကတည္းက သံုးတယ္။
လည္ေခ်ာင္းနာတာကေနဆက္ျပီး ရူမက္တစ္အဖ်ားေရာဂါ ျဖစ္တာ နည္းပါတယ္။ သူကေန ဆိုးလွတဲ့ ႏွလံုးေရာဂါ ဆက္မျဖစ္ရေလေအာင္ ကာကြယ္တဲ့အေနနဲ႔ ပနယ္စလင္ကုိ ထိုးေဆး၊ စားေဆး ေပးတယ္။ ထိုးေဆးက ပိုေကာင္းပါတယ္။ ၄ ပါတ္တခါ ထိုးတာထက္ ၂-၃ ပါတ္တခါထိုးရင္ ပိုေကာင္းတယ္လို႔ ဆိုတာလဲရွိတယ္။ တလ တခါထိုးပါကို အျပင္မခိုင္းေသးပါ။
Acetylcysteine နဲ႔ Carbocysteine ေဆးေတြဟာ mucolytic drugs အမ်ားဆံုးသံုးတဲ့ ခြ်ဲေပ်ာ္ေဆးေတြျဖစ္တယ္။
Anticholinergic drugs ေဆးေတြက ကေလးငယ္ေတြမ်ာ ရင္ၾကပ္လို႔ Wheeze အသံထြက္တာအတြက္ေပးတယ္။