Gdy zapłonął nagle świat czyli... Biały Krzyż

Dziś nie może być inaczej... 100. rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości. Cześć i chwała bohaterom, bez których nie doczekalibyśmy się tak upragnionej wolności. Korzystając z tej okazji krótka historia legendarnego utworu Czerwonych Gitar z muzyką autorstwa Krzysztofa Klenczona i tekstem Janusza Kondratowicza, pt. Biały Krzyż.

A było tak... Seweryn Krajewski miał swoich, można powiedzieć, etatowych tekściarzy m.in. Krzysztofa Dzikowskiego czy Marka Gaszyńskiego. Krzysztof Klenczon chciał, w celu odróżnienia jego dokonań artystycznych mieć własnego towarzysza pióra i tak zapoznany został z Januszem Kondratowiczem. Po pierwszym spotkaniu, na którym Klenczon zaprezentował swoją muzykę, Kondratowicz wkrótce napisał kilka tekstów, wśród których znalazły się m.in. Kwiaty we Włosach. W 1968 roku Czerwone Gitary rozpoczęły pracę nad tworzeniem nowego materiału i na obóz kondycyjny w Zakopanem został zaproszony także Janusz Kondratowicz. Popołudniami w wolnym chwilach poeta wybierał się na długie spacery Reglami wraz z Klenczonem. Gdzieś po drodze zauważyli brzozowy krzyż, taki zaniedbany. Wtedy jeśli wierzyć słowom samego autora Klenczon wspomniał o swoim ojcu, żołnierzu AK, który po zakończeniu wojny ukrywał się przez ponad 10 lat przed władzami ludowymi.

"Napisz, Januszku, tekst o tym, że pamięć o człowieku nie umiera nigdy, nawet gdy próchnieją krzyże, gdyż tli się ona w nas, żywych."

Takie było tło genezy powstania tekstu utworu, Kondratowicz zatytułował go Biały Krzyż, lecz wkrótce zmienił tytuł na Gdy zapłonął świat. Obawiał się bowiem, że władza, która w tamtym czasie walczyła z Kościołem nie dopuści tego utworu. Jednak Krzysztof Klenczon postawił na swoim, by wrócił pierwotny tytuł argumentując:

"Czy myśmy tam pod Reglami zobaczyli jak zapłonął świat, czy biały krzyż?"

Ale zespół wymyślił, jak ominąć czujną cenzurę albo przynajmniej ją zmiękczyć. W drugiej połowie lat 60. w Polsce zapanował nurt patriotyczny. Kto nie zna Przyjedź Mamo na przysięgę Trubadurów, który znakomicie wpisywał się w ten temat? Na końcu Białego Krzyża Klenczon nuci fragment Rozszumiały się wierzby płaczące, partyzanckiej pieśni, której melodię zainspirował marsz Wasyla Agapkina. Cenzura nie dość, że utwór sam w sobie przepuściła to sam zespół z nim trafił na festiwal w Opolu. Tam zdobył nagrodę Ministra Kultury i Sztuki.

Siłą tej niezwykłego pieśni, jednej z najważniejszych w historii polskiej muzyki rozrywkowej jest jej uniwersalność. W tekście nie pada nazwa żadnej organizacji do której mogli przynależeć żołnierze. Tak cenzura sprawiła, że utwór poświęcony pamięci żołnierzy, dla nich niemile widzianych, stał się swego rodzaju wizytówką polskiej muzyki.