Łucja Charewiczowa i jej wniosek w naukę historyczną międzywojennego Lwowa

 Życie i działalność Łucji Charewiczowej jest przykładem procesu profesjonalizacji naukowej kobiet w okresie międzywojennym. Można powiedzieć, że miała ona szczęście urodzić się w czasie, gdy kobiety otrzymały prawo do zdobywania wyższego wykształcenia, z czego chętnie korzystały. Po uzyskaniu stopnia doktora Charewiczowa nie podjęła pracy w szkole, jak większość jej koleżanek, ale została zatrudniona na Uniwersytecie. Udzielała się społecznie, współpracując z różnymi instytucjami kulturalnymi międzywojennego Lwowa. Była jedną z trzech kobiet dopuszczonych do habilitacji na Uniwersytecie Jana Kazimierza i pierwszą kobietą kustoszem – w Muzeum Historycznym miasta Lwowa. Za zasługi w pracy naukowej została odznaczona Srebrnym Laurem przez Polską Akademię Literatury, była również pierwszą kobietą której prezydent Rzeczypospolitej wręczył Złoty Krzyż za zasługi na polu pracy społecznej.

Łucja Charewiczowa – wybitny historyk Lwowa, pracownik Uniwersytetu Jana Kazimierza, kustosz Muzeum historycznego miasta Lwowa, członek zarządu Polskiego Towarzystwa Historycznego, wieloletni sekretarz redakcji „Kwartalnika Historycznego”, mieszkała i pracowała w międzywojennym Lwowie, była autorką ponad stu naukowych prac z zakresu historii i kultury miast, a zwłaszcza z dziejów miasta Lwowa.Urodziła się Łucja Henryka Maria ze Strzeleckich 12 sierpnia 1897 r. w rodzinie Jana Strzeleckiego i Cezaryny z Mikułowskich, w miasteczku Cieszanowie. Ojciec Łucji Jan Strzelecki był prawnikiem, pracował sekretarzem w powiatowej radzie Cieszanowa. Matka pochodziła z dawnego polskiego rodu, jej ojciec Tytus Mikułowski brał udział w powstaniu 1931 r., wkrótce wyjechał do Francji gdzie założył rodzinę z Celestyną de la Temple. Rodzina była pod wpływem silnych związków z Francją, dzięki temu Ł. Charewiczowa biegle władała językami romańskimi, zwłaszcza francuskim oraz łaciną. Rodzice zadbali o wysoki poziom jej wykształcenia. W swoim życiorysie zaznaczała, że z powodu kłopotów ze zdrowiem najpierw uzyskała wykształcenie domowe, zdając egzaminy roczne w różnych szkołach i gimnazjach Jarosławia. 

W roku 1917/18 została zaliczona do Prywatnego gimnazjum żeńskiego z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej we Lwowie, w którym 10 czerwca 1918 r. uzyskała świadectwo dojrzałości.W 1918/19 roku akademickim Ł. Charewiczowa podjęła studia na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie jako studentka Fakultetu filozoficznego. W czasie studiów na uniwersytecie zapisała się na seminaria naukowe profesorów Franciszka Bujaka (z historii społecznej i gospodarczej), a także Jana Ptaśnika (z historii średniowiecznej kultury oraz historii miast).

 Z tymi dwoma wybitnymi osobowościami, szczególnie z prof. Ptaśnikiem aktywnie współpracowała w ciągu następnych lat. Ł. Charewiczowa związała się z seminarium prowadzonym przez profesora jako studentka i na wiele lat jako asystentka. Bo przecież po przybyciu do Lwowa w 1920 r. prof. Ptaśnik zajął się uporządkowaniem działalności powierzonej mu Katedry Historii Powszechnej Wieków Średnich oraz Zakładu Nauk Pomocniczych Historii, angażował do pracy dydaktycznej młodych badaczy, najczęściej swoich uczniów. Dzięki jego rekomendacji Ł. Charewiczową, wtedy jeszcze studentkę, przyjęto na stanowisko asystenta, najpierw młodszego, a wkrótce, po obronie doktoratu – starszego.

Stanisław Giza wspominał „Łucja Charewiczowa prowadziła trudne bardzo ćwiczenia z nauk pomocniczych historii, których istną zmorą była paleografia, czyli odczytywanie średniowiecznych dyplomów…. Pani doktor nie cieszyła się specjalną sympatią studentów, ponieważ była nazbyt, może do przesady wymagającą. Toteż ćwiczenia przez nią prowadzone wszyscy studenci uważali za konieczne zło i nie wykazywali entuzjazmu”.Jak wspomniano w 1924 r. Łucja Charewiczowa uzyskała stopień doktora filozofii. Swoją pracę doktorską „Handel Lwowa w XV wieku” przygotowała pod kierownictwem prof. Jana Ptaśnika. Jak zaznaczył promotor w przedmowie do opublikowanego opracowania pod tym tytułem „Zaczęła ona od tego miasta, w którym się żyję, pracuje i które się kocha”. W następnym roku akademickim – 1925/26, w ciągu 10 miesięcy odbyła ona studia uzupełniające we Francji. W Paryżu uczęszczała na wykłady i ćwiczenia z zakresu historii miast i kultury prowadzone przez wybitnego historyka, założyciela urbanistyki prof. Marcela Poete w Instytucie Urbanistyki oraz w Sorbonie. Otrzymanie stypendium przez Ł. Charewiczową było swojego rodzaju wyróżnieniem w środowisku naukowym Lwowa. Według Mariana Tyrowicza, tylko nielicznym osobom udawało się wyjechać na kwerendy za granicę.

Oprócz intensywnej pracy dydaktycznej i naukowej Ł. Charewiczowa była aktywną działaczką naukowych instytucji Lwowa. Od 1924 r. była członkiem zarządu Polskiego Towarzystwa Historycznego (PTH), oraz przedstawicielem lokalnego Lwowskiego Oddziału tej instytucji. Badaczka dołączyła do działalności PTH w czasach, kiedy ta instytucja zaczęła wychodzić z kryzysu powojennego. Pomyślne zmiany w działalności PTH miały miejsce po powołaniu w 1923 r. nowego zarządu, w skład którego weszli profesorowie: Stanisław Zakszewski (prezes), Franciszek Bujak (zastępca prezesa) oraz Jan Ptaśnik (redaktor „Kwartalnika Historycznego”). W 1924 r. powierzono jej wykonywanie funkcji sekretarza redakcji tego wydania, które sprawowała bez przerwy do 1939 r. Według Mariana Tyrowicza „dla redakcji „Kwartalnika Historycznego” największe zasługi jako sekretarz położyła Łucja Charewiczowa, prawa ręka kolejnych głównych redaktorów”. Głównym celem działalności Polskiego Towarzystwa Naukowego była konsolidacja badań naukowych wszystkich historyków II Rzeczypospolitej, sprzyjać temu miały zjazdy historyków. Te zjazdy były miejscem wymiany pomysłów i inicjatyw naukowych, przeprowadzano je co pięć lat. Łucja Charewiczowa uczestniczyła w dwóch Powszechnych Zjazdach Historyków Polskich. W 1925 r. wygłosiła referat „Praca w Polsce średniowiecznej”, w którym przedstawiła niezbędność różnokierunkowych badań nad dziejami społeczno-gospodarczymi. W 1930 r. na Zjeździe w Warszawie przedstawiła referat o znaczeniu badań nad planami miast, w którym zasygnalizowała o potrzebie odejścia od tradycyjnych metod badawczych i wykorzystaniu interdyscyplinarnego podejścia w badaniach dziejów miast. Reprezentowała też Polskę na VII Międzynarodowym Kongresie Nauk Humanistycznych w Warszawie w 1933 r., na którym to wygłosiła referat z bardzo nowoczesnej na ten czas problematyki – historii kobiet, którą zaczęła się interesować od początku ll. 30 XX wieku.

W zespole kierowanym przez Jana Ptaśnika pracowała bez przerwy w ciągu 10 lat, rezygnowała z pracy na Uniwersytecie wkrótce po jego śmierci. Na początku 1930-ch lat dołączyła do uszanowania pamięci swojego mistrza, zwłaszcza do uporządkowania rocznika „Kwartalnika Historycznego” poświęconego pamięci Profesora, ułożyła bibliografię prac J. Ptaśnika i napisała „Wspomnienia uczniowskie”. 17 marca 1930 r. razem z profesorami F. Bujakiem, S. Zakrzewskim, O. Balcerem i G. Schramem wygłosiła przemówienie na uroczystościach żałobnych ku czci profesora. W 1934 r. ukazała się drukiem praca nieżyjącego już profesora Jana Ptaśnika „Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce”, którą przygotowała do druku Łucja Charewiczowa, wykonała korektę tekstu, uzupełniła przypisy i sporządziła indeks.

Po odejściu z Uniwersytetu, od czerwcu 1931 r została zatrudniona na stanowisko kustosza w Muzeum Historycznym miasta Lwowa. Przyjęcie kobiety na stanowisko kustosza było precedensem w prawie 100-letniej historii lwowskich muzeów, do tego czasu personel administracyjny muzeów (dyrektor, zastępca dyrektora, kustoszy kolekcji) formował się wyłącznie z mężczyzn. Objęcie przez dr Charewiczową stanowiska kustosza było traktowane jako wyróżnienie w ówczesnej lwowskiej prasie, o czym świadczy komentarz w „Ilustrowanym kurierze codziennym” – „Łucja Charewiczowa zawdzięcza zdobycie tego stanowiska nadanego kobiecie po raz pierwszy, swej pracy naukowej”.

Warto zaznaczyć, że Łucji Charewiczowej jako pierwszej kobiecie, która objęła stanowisko kustosza udało się osiągnąć duże postępy w branży muzealnictwa. 16 czerwca 1931 r. mianowano ją kustoszem prowizorycznym, od 15 lutego 1940 r. dr Charewiczowej powierzono funkcje zastępcy dyrektora. Pod jej kierownictwem dokonano przeobrażenia wewnętrzne w Czarnej Kamienicy (pomieszczenie Muzeum).Na Uniwersytecie Jana Kazimierza dr Charewiczowa pracowała wtedy tylko dorywczo, wykładając kurs „Wiadomości wstępne do nauk historycznych”. 13 października 1936 r. złożyła podanie o dopuszczenie jej do habilitacji z zakresu miast na podstawie ogólnego dorobku naukowego. Wkrótce była powołana komisja w skład, której weszli profesorowie: F. Bujak, K. Chyliński, S. Łempicki, T. E. Modelski i A. Szelągowski pod kierownictwem prodziekana prof. K. Kołbuszewskiego. Komisja wybrała dwie jej prace jako habilitacyjne: „Czarna kamienica i jej mieszkańcy” oraz „Lwowskie organizacje zawodowe za czasów Polski przedrozbiorowej”. Wyjątkowym w procesie habilitacji Ł. Charewiczowej było to, że Rada Wydziału Humanistycznego zwolniła ją, jako osobę zasłużoną na polu naukowym (była autorką ponad 80 prac) od dyskusji habilitacyjnej, a jako że prowadziła wykłady zlecone na Uniwersytecie – również od wykładu habilitacyjnego. 21 stycznia 1937 r. Ł. Charewiczowa została habilitowana z zakresu historii miast oraz ich kultury.Wojna przerwała jej dalsze życiowe plany. Latem 1940 opuściła Lwów, bo przecież jej mąż Zdzisław Charewicz – kapitan Wojska Polskiego, oficer sądowy, zmuszony był wcześniej opuścić Polskę. Po krótkim pobycie w Krakowie u prof. M. Fridberga przybyła do Warszawy, gdzie zamieszkała u swojego kuzyna Tadeusza Mikułowskiego. Tam podjęła pracę nauczycielską w Gimnazjum im. Klementyny Hoffmanowej oraz na Wydziale Historii Tajnego Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Bibliotece Zamojskich. W lipcu 1943 r. została zaaresztowana przez gestapo, i uwięziona na Pawiaku, gdzie zmarła 30 grudnia tego samego roku.

Tak tragicznie odeszła z życia, jak pisał M. Friedberg „Historiografka Lwowa i jedna z najzdolniejszych kobiecych przedstawicieli polski nauki historycznej”. Nie była gabinetowym historykiem, udzielała się w działalności organizacji społecznych i naukowych.