Beyin Donması Nedir? Dondurma Yerken Neden Bazen Beynimizin "Donduğunu" Hissederiz?
Daha önce hiç sıcak bir yaz gününde mis gibi dondurma yerken ya da soğuk su içerken beyninizin ön lobunda soğuk bir batma şeklinde bir acı hissettiniz mi? Bu yazıyı okuyor olduğunuza göre muhtemelen evet, hissettiniz. Eğer öyleyse korkmayın, bu ağrıyı uzun süreli ve sık sık ağrı yaşamadığınız sürece doktora görünmenize gerek yok.
Fakat hissetmediyseniz de endişelenmeyin. Araştırmalara göre, migren ağrısı çekenlerde daha yaygın olmak üzere, toplumun yaklaşık %40'ı kadarı bu acıyı tecrübe ediyor; yani çoğunluk, bu acıyı hiçbir zaman deneyimlemiyor. Çocuklar, soğuk yiyecek ve içeceklerin alım hızını fazla kaçırabildiklerinden beyin donması yaşamaya daha yatkınlar. Bu hisse tıpta verilen isim, Sfenopalatin ganglionöralji (İng: "Sphenopalatine ganglioneuralgia"); ama fark etmiş olabileceğiniz gibi, "beyin donması" çok daha basit bir isim.
Beyin Donmasının Sebebi
Beyin donması genellikle dondurma, çok soğuk içecekler, buz küpleri gibi şeyler tükettiğinizde ya da dondurucu soğuk havayı teneffüs ettiğinizde yaşanır.
Beyin donmasının sebebi üzerine 2012'de yapılan bir araştırmaya göre bu olay, tamamen kan akışıyla alakalı.[3] Hızla soğuk bir şey tüketildiğinde, eğer bu soğuk aniden ve sürekli damağa temas ederse, beyne giden damarları daraltarak beyin ve yüz arasında bağlantıyı sağlayan üçlü siniri (İng: "trigeminal nerve") tetikliyor. Yaşamış olduğu ani sıcaklık değişimden rahatsız olan beyin de, sıcak kanı bu daralmış damarlara yönlendiriyor. Kanın soğuktan daralmış bu damarlara hücumu da sonuç olarak sinirler tarafından soğuktan kaynaklı bir acı olarak, yani "beyin donması" olarak algılanıyor.
Araştırmalara göre soğuğun değdiği alanın genişliği, aynı anda değdiği noktalar ve giriş hızı, beyin donması olması için sıcaklıktan daha önemliler. Bu yüzden aynı sıcaklıktaki dondurma hızlı ya da ağızda yayılarak yendiğinde beyin donması gerçekleşme olasılığı daha yüksek. Aynı durum buzlu suda da geçerli.
Araştırmalara göre soğuğun değdiği alanın genişliği, aynı anda değdiği noktalar ve giriş hızı, beyin donması olması için sıcaklıktan daha önemliler. Bu yüzden aynı sıcaklıktaki dondurma hızlı ya da ağızda yayılarak yendiğinde beyin donması gerçekleşme olasılığı daha yüksek. Aynı durum buzlu suda da geçerli.
Beyin Donmasının Çözümü
Beyin donmasından kurtulmanın yolu epey kolaydır. Yapmanız gereken tek şey sebebi, yani soğuğu, ortadan kaldırmak. Beyin donması bir "yansıyan acı" olduğundan, yani bir noktadaki veri girdisi başka bir noktada acı sinyaline neden olduğundan girdileri değiştirmek, acıya direkt etki eder. Beyin donmasının çözümüne, soğuk yiyeceği ya da içeceği tüketmeyi durdurmak, soğuk ortamdan uzaklaşmak, ılık su içmek veya ısı transferi için başparmağınızı damağınıza bastırmak gibi yöntemler örnek verilebilir.
Aspirin ya da ağrı kesici almak beyin donmasını hafifletmekte pek işe yaramayacaktır çünkü insanların %98'inde bu ağrı 5 dakikadan az sürer. İlaç etkisini gösterdiğinde beyin donması zaten geçmiş olacaktır.
Beyin Donması ve Diğer Baş Ağrıları
Karın ağrısına veya ışığa/gürültüye duyarlılığa sebep olan bazı diğer baş ağrılarının aksine beyin donmasının beyinde batma dışında bir etkisi yok. (Beyin donmasıyla birlikte görüş kaybı, baş dönmesi, hareket ya da konuşma zorluğu tecrübe ediyorsanız acilen yardıma başvurmanız önerilmektedir.)
Aynı zamanda, çeşitli baş ağrılarından şikayetçi olanların ve/veya ebeveynleri beyin donması yaşamış olan çocukların beyin donması yaşamaya daha yatkın oldukları bulundu. Ebeveynlerin beyin donması dışında yaşadıkları diğer tip baş ağrıları çocuğun beyin donması yaşamasıyla ilişkili değildi ama hiç baş ağrısı yaşamayan ebeveynlerin çocukları da beyin donması yaşamamaya yatkındı. Yani, belki komik gelebilecek gibi bile olsa beyin donması, migren gibi diğer çeşitli baş ağrısı tiplerinin kalıtılabilirliklerini ve sebeplerini çözmemize dahi yardımcı olabilir.
Ek olarak, beyin donması yalnızca insanlarla da alakalı olmayabilir. Örneğin kedilerin, her ne kadar önerilmese de, dondurma yedirildikten sonra verdikleri tepkiler ve bize benzer nöroanatomileri, kedilerin de beyin donması yaşayabildiklerine işaret ediyor olabilir.