सरका इण्डिका लिन्

** अशोक (सरका इण्डिका लिन्.) **

अशोकः आयुर्वेदिकः औषधीयः वृक्षः अस्ति, यः वैज्ञानिकतया सरच इण्डिका अथवा सरच असोका इति नाम्ना प्रसिद्धः अस्ति । अनेकौषधगुणसमृद्धत्वात् संस्कृते "अशोक" (निष्कासकम्) इति कथ्यते ।

अशोकवृक्षस्य परिचयः

• परिवारः फबासी
• प्राकृतिक निवासस्थानम्: भारतं, श्रीलङ्का, बाङ्गलादेशः, म्यांमारः च
• पत्राणि: चञ्चलानि, श्यामहरिद्राणि
• पुष्प: नारङ्ग-लालवर्णः, सुगन्धितः
• फल: समतल, दीर्घ आकार

औषधगुण एवं उपयोग

अशोकः आयुर्वेदे सिद्धे यूनानीभेषजेषु च प्रयुज्यते । तस्य नानाभागेषु औषधगुणाः दृश्यन्ते-

१. स्त्रीरोगेषु उपयोगी २.

• स्त्रीणां मासिकधर्मस्य अनियमितता, अतिरक्तस्रावः (मेनोरेजिया) गर्भाशयस्य दुर्बलता च निवारयितुं अशोकस्य वल्कलं सहायकं भवति ।
• अशोकरीष्टा इति विख्यातं आयुर्वेदिकं द्रव्यं, यत् मासिकधर्मविकारेषु हितकरं भवति ।

2. त्वचा एवं रक्त शुद्धिकरण

• अशोकस्य वल्कलस्य पुष्पस्य च त्वक्रोगेषु उपयोगः भवति ।
• रक्तं शुद्धं करोति, त्वचां दीप्तं कर्तुं च साहाय्यं करोति ।

3. उदरविकारेषु लाभप्रदः २.

• पेचिशं, अतिसारं, अपचं च सहायकं भवति ।
• अस्य पुष्पस्य, वल्कलस्य च काचः पाचनं सुधरयति ।

४. हृदयस्वास्थ्यस्य कृते

• अशोकः सामान्यहृदयस्पन्दनं निर्वाहयितुम् सहायकः भवति।
• हृदयं सुदृढं करोति, रक्तसञ्चारं च सुदृढं करोति ।

5. सूजन एवं वेदना निवारक

• अस्य पत्रं वल्कलं च सन्धिवेदना, शोफः, गठिया च भवति ।
• शरीरे जलनम्, सूजनं च न्यूनीकर्तुं साहाय्यं करोति ।

अशोकस्य सेवनं कथं करणीयम्?

1. अशोकरिष्ट: स्त्रीणां मासिकधर्मसमस्यानां कृते
2. अशोक वल्कल काढ़ा : रक्तस्राव, शोथ, पाचन विकारों के लिए
3. अशोकपुष्परस: त्वक्-रक्त-शुद्धिकरणत्वेन
4. अशोकपत्रस्य पेस्ट: शोथस्य चर्मरोगाणां च कृते

निगमन

अशोकः बहुउद्देश्यः औषधवृक्षः अस्ति, यः स्त्रीरोगेषु, त्वचा, हृदयं, पाचनसमस्यासु च विशेषतया लाभप्रदः भवति । आयुर्वेदे अस्य अत्यन्तं महत्त्वपूर्णं मन्यते, तस्य समुचितमात्रायां सेवनं स्वास्थ्याय लाभप्रदं भवितुम् अर्हति ।