Historia Czarnej Kamienicy.

Osoby, które chociaż raz odwiedziły Lwów, wiedzą, że „Czarna Kamienica” to budynek nr 4 na Rynku Lwowskim. Przechodząc rynkiem, gdzie prawie wszystkie kamienice, architektonicznie zaprojektowane są w jednym stylu, różnią się rzeźbami ludowymi i zdobionymi atykami. Elewacja każdej kamienicy jest w kolorze, tylko jeden dom nr. 4 jest zupełnie czarny, lecz to nie przeszkadzało, aby w ciągu wieków przykuwać uwagę przyjezdnych gości oraz miejscowych. Plastyka fasady Czarnej Kamienicy nie jest płaska, a składa się z fasetowanych ciosów. Parter zdobią bogate dekoracje rzeźbione – postacie św. Marcina, św. Stanisława Kostki, Jana z Dukli oraz św. Łukasza. W różnych czasach porównywano ją do Palazzo dei diamanti w Ferrarze, do Palazzo Bellini w Weronie, odnajdywano podobieństwo z Palazzo Pesaro w Bolonji.

Warto zauważyć, że spopularyzowana nazwa „Czarna Kamienica” używana jest od połowy XIX wieku, wcześniej nazywano ją „Kamienica Lorencowiczowska”. Dawniej kiedy jeszcze budynków nie oznaczono numerami porządkowymi,  określano je według jakiegoś szczegółu charakterystycznego lub tworzono nazwę od nazwiska jej właściciela. 

Historia Czarnej Kamienicy Czarna Kamienica jest następczynią budowli z gotyckiej epoki Lwowa, która widocznie spłonęła w czasie pożaru z 1511 r. Pozostały po niej tylko resztki fundamentu, użyte do późniejszej budowli – na jednym z kamieni podwalin były ślady cyfr 1452, widocznie data jej założenia. W 1519 r. parcela pod kamienicą była jeszcze nie zagospodarowana, jej właścicielem był zamożny kupiec i rajca lwowski Jan Kossnar. Budową domu na parceli zajął się jego zięć, Andrzej z Kijowa. On nabył od swego teścia w 1519 tą pustkę za 60 zł. i wybudował na niej dom, zwany „Kijowskim”. W czasie wielkiego pożaru 1527 r. dom spłonął doszczętnie, właściciel dość szybko go odbudował, ale niedługo po tym zmarł (1535). Dom, od panieńskiego nazwiska wdowy Jadwigi Kossnarowej, zyskał nową nazwę „Kossnarowski”. W 1559 r. kamienica została podzielona między spadkobiercami Jadwigi Kossnarowej. Niektóre części odkupił od szwagrów rajca Jakub Regulus,  jedndoosobowego właściciela nie było do 1588. Kiedy wydzierżawił go dzierżawca ceł ruskich włoch Tomasz de Alberti, po jego śmierci przez kilka lat dom należał do jego siostrzeńca – również włocha Andrzeja Gargo, który w 1596 r. sprzedał go aptekarzowi Janowi Lorencowiczowi, od jego nazwiska kamienica do końca istnienia Rzeczypospolitej zwana była „Lorencowiczowską”. 

Jak widzimy w ciągu XVII wieku budowla była własnością dynastii aptekarsko-lekarskiej. Od Jan Lorencowicza kamienica trafiła do jego syna Jana Juliana Lorencowicza, potem po kolei do jego zięciów: doktora Jana Habermana, a po jego śmierci do Jana Juliana Marcina Anczewskiego (nadworny lekarz królów polskich), to właśnie jego staraniem w 1675 r. dokonano gruntownej odnowy murów Kamienicy Lorencowiczowskiej na barokową fasadę i uzupełnioną attyką. Głównymi spadkobiercami Anczewskiego została jego córka Anna i jej mąż Andrzej Szymonowicz również lekarz. Anna Anczewska i Andrzej Szymonowicz nie mieli dzieci, dlatego po śmierci małżonki pan doktor dążył do zatrzymania dla siebie całego jej majątku, lecz pretensje do majątku mieli również dzieci siostry Szymonowiczowej – Konstancja z Habermanów. Spór zakończył się podziałem na dwie części – pierwsze piętro przeznaczono dla siostrzeńców, a drugie i trzecie dla wdowca i jego nowej żony. Po kilku miesiącach od śmierci małżonki Szymonowicza ożenił się po raz drugi z Elżbietą Wieczowską. Z początkiem XVIII wieku kamienica miała jednoosobowego właściciela. W 1716 r. na pierwszym piętrze kamienicy osiedlił się starosta trembowelski Stefan Potocki. Elżbieta Szymonowiczowa sprzedała swoją część rajcy Janowi Wilczkowi, który wkrótce wykupił od Potockich ich cześć i stał się jednoosobowym właścicielem. Kamienica długo nie utrzymała się w jego rękach i na jakiś czas właścicielem został rajca Franciszek Wieszniowski i jego synowie Wojciech i Jan i ich kolejni następcy.

Od 1760 r. zaczęło się 150-letnie władztwo ormiańskiej rodziny Nikorowiczów w kamienicy oraz jej linii Oleksińskich. W XIX wieku Kamienica nie tylko zmieniła nazwę na „Czarna Kamienica”, ale z mieszczańskiej stała się czasową siedzibą ziemiańskich właścicieli, a w przeważnej części kamienicą czynszową. Na pierwszym piętrze był sklep, cukiernia, piekarnia, warunki budowli były okropne, schody groziły zawaleniem, a z pieców ulatniał się dym. Restauracja w 1884 r nie zmieniła stanu rzeczy, podczas której dobudowano trzecie piętro. Od 1926 r. kamienicę uznano jako własność miasta. Oddano ją na pomieszczenia Muzeum Historycznego miasta Lwowa. W 1929 r. przeprowadzono restaurację, wnętrze kamienicy uległo adaptacjom. Na fasadzie również dokonano poprawek, dostosowano barwę nowych bloków do ciemnej powierzchni fasady. Zabiegi budowlane XVI i XVII wieków dążyły do podkreślenia piękna patrycjuszowskiej siedziby, wiek XVIII i XIX czyniły zmiany dyktowane nie względami estetycznymi lecz handlowymi, a dopiero wiek XX odsłonił naturalne piękno tego zabytku architektury.
Na podztawie monografii Ł. Charewiczowej. Czarna Kamienica i jej mieszkańcy, Lwów, 1935.