رژیم‌ کتوژنیک (Ketogenic diet) به مجموعه‌ای از رژیم‌های پُرچربی، با پروتئین متوسط و خیلی کم‌کربوهیدرات جهت درمان نوجوانان و برخی بزرگسالان مبتلا به صرع و برخی بیماری‌های دیگر اطلاق می‌شود. عنوان کتوژنیک به‌خاطر افزایش تولید اجسام کتونی در پی این رژیم خاص است.

در وب سایت بهزیستن شما می توانید برای اطلاع از انواع رژِیم ها به وبلاگ وبسایت هم مراجعه نمایید.

شرح

اجسام کتونی سه ترکیب حاصل از متابولیسم چربی‌ها هستند که به‌طور عادی در ادرار دفع می‌شوند.
سطح بالای غیرطبیعی اجسام کتونی به‌نام کتوز خوانده می‌شود و این شرایط هدف رژیم کتوژنیک محسوب می‌شود. تصور می‌شود که ایجاد شرایط کتوز به کنترل دفعات و شدت حملات صرعی کمک کند هرچند علت این اثر هنوز تاکنون کاملاً شناخته نشده است.

منشاء

از دوران باستان این نکته شناخته شده بود که گرسنگی‌های طولانی‌مدت برای افراد صرعی نتایج خوبی به‌دنبال داشته است. در دوران ماقبل تاریخ، کودکان به‌مدت دو تا سه هفته با رژیم مایع شفاف تغذیه می‌شدند تا حمله آن‌ها بهبود پیدا کند.

هرچند چنین روزه‌داری به‌عنوان درمانی طولانی‌مدت قابل استفاده نبود. در سال 1921 پزشکی در مرکز پزشکی مایو به‌نام دکتر وایلدر رژیمی برای بیماران صرعی ایجاد نمود که تغییرات بیوشیمیایی در حالت گرسنگی و روزه‌داری را شبیه‌سازی می‌نمود (شامل کتوز، اسیدوز و کم‌آبی).

رژیم کتوژنیک دکتر وایلدر در هر روز 15ـ10 گرم کربوهیدرات، یک گرم پروتئین به‌ازای هر کیلوگرم وزن بدن و مابقی انرژی را از محل چربی تأمین می‌کرد.

مقدار کالری 75% مقدار توصیه شده روزانه برای وزن فرد بیمار بود و مایعات به 80% مقدار توصیه شده محدود می‌شد. رژیم وایلدر با دستورالعمل مورد استفاده مرکز پزشکی جان هاپکیز در حال حاضر هم‌خوانی دارد.

تا اواخر 1930 رژیم کتوژنیک مایوکلینیک جهت درمان بزرگسالان و هم‌چنین کودکان مبتلا به صرع مورد استفاده قرار داشت.

با این حال در سال 1938 اولین داروی ضدّ تشنج به‌نام فنی­توئین عرضه شد و به‌سرعت داروهای دیگری نیز به‌دنبال آن معرفی شدند. در اوایل دهه 2000، حدود 20 نوع داروی ضدّ تشنج وجود داشت که به مبتلایان صرع داده می‌شد.

بعد از معرفی این داروها، افراد کم‌تر به رژیم کتوژنیک علاقه نشان دادند، بسیاری از پزشکان آن را غیرضروری یا بسیار آزاردهنده ارزیابی کردند.
تعداد بیمارستان‌هایی که از آن به‌عنوان درمان صرع استفاده می‌کردند به‌شدت کاهش یافت
در حالی‌که بسیاری از پزشکان آن را به‌عنوان درمان کلی‌نگر یا حتی درمان جایگزین برای صرع مورد توجه قرار می‌دهند.
علاقمندی‌ها در خصوص رژیم کتوژنیک در اواسط 1990 دوباره اوج گرفت؛ زمانی‌که پدر یک کودک دو ساله مبتلا به تشنج که کودک
او به هیچ‌کدام از درمان‌های دارویی یا جراحی پاسخ نداده بود، در یک منبع پزشکی در خصوص این رژیم اطلاعاتی پیدا نمود. او کودک خود را تحت
رژیم کتوژنیک قرار داد و نتایج بسیار خوبی گرفت،
تشنج‌های پسر او قطع شد و او توانست داروهای مورد استفاده راکنار بگذارد.

پدر این کودک بعدها بنیاد چارلی را تأسیس کرد که اطلاعات و توصیه‌هایی در خصوص رژیم کتوژنیک برای والدین، رژیم‌شناس‌ها و سایر متخصصین سلامت فراهم می‌نمود.

از 1994 این رژیم مورد پذیرش عمومی پزشکان قرار دارد و در حدود 40 کشور در سرتاسر دنیا برای درمان صرع کودکان استفاده می‌شود.
هزینه رژیم توسط اکثر بیمه‌های ایالات متحده پوشش داده می‌شود.

توصیف

رژیم سنتی کتوژنیک (دستورالعمل‌ جان هاپکینز)

رژیم کتوژنیک مورد استفاده در مرکز صرع کودکان جان هاپکینز عموماً به‌عنوان رژیم سنتی یا کلاسیک صرع شناخته می‌شود.
دستورالعمل‌ عادی آن برای کودکان بین 3 تا 12 ساله نسبت 4 قسمت چربی به یک قسمت مجموع پروتئین و کربوهیدرات است. نوزادان و نوجوانان معمولاً با نسبت 3 به یک شروع می‌کنند.

بیماران ممکن است نسبت‌هایی بین 5/2 به یک تا 5 به یک نیاز داشته باشند. این نسبت‌ها به مرور بعد از شروع رژیم تنظیم دقیق می‌شوند.

آماده‌سازی

مهم‌ترین جنبه آماده‌سازی برای رژیم کتوژنیک تصمیم‌گیری در خصوص مفیدبودن آن برای کودک است.
اکثر پزشکانترجیح می‌دهند در صورتی‌که کودک از دارو استفاده می‌کند و دارو در کنترل تشنج‌های او بدون ایجاد عوارض جانبی شدید مؤثر است، از رژیم استفاده نکنند.

با این حال اگر کودک 2 یا 3 داروی ضدّ تشنج را بدون موفقیت تجربه کرده است یا از مصرف داروها اثرات جانبی جدی متوجه وی است، رژیم کتوژنیک شانسی جهت داشتن زندگی طبیعی در اختیار او قرار می‌دهد.

در وب سایت بهزیستن شما می توانید برای اطلاع از انواع رژِیم ها به وبلاگ وبسایت هم مراجعه نمایید.

این رژیم به‌خصوص در صورتی‌که کودک بهانه‌گیر نباشد و حاضر به پذیرفتن غذاهایی غیر از غذاهای عادی باشد مفید خواهد بود.
کودک هم‌چنین باید توانایی خویشتن‌داری نیز داشته باشد زیرا مصرف‌کردن فقط چند عدد کلوچه یا هر چیز حاوی قند (حتی خمیردندان‌ها یا سایر محصولات مراقبت‌ دهانی)
اثرات رژیم را از بین برده و احتمالاً منجر به تشنج می‌شود.

دیگر جنبه مهم آماده‌سازی برای رژیم، الزام و تعهد اعضای خانواده نیز است.
این مسأله نیازمند صرف دقت وتوجه قابل ملاحظه‌ای جهت اندازه‌گیری واحدهای غذایی، آزمایش ادرار کودک درمنزل،
مراقبت در خصوص عوارض جانبی احتمالی و ایجاد تعادل بین نیازهای کودک صرعی و ترجیحات غذایی سایر اعضای خانواده است.

مهمانی‌های و وعده‌های غذایی ایام تعطیل و اعیاد نیازمند توصیه‌هایی از جانب رژیم‌شناس هستند
تا کودک در کنار رعایت رژیم غذایی خود و ادامه درمان، از وعده‌های غذایی این ایام خاص به همراه دوستان و خانواده لذت ببرد.

رژیم بیمارستان سانجی پایک

این رژیم مدلی از رژیم کتوژنیک است که در بیمارستانی در کره برای کودکان شرقی ایجاد شده است که رژیم غذایی آن‌ها به‌طور عادی چربی کم‌تری از رژیم غذایی غربی دارد.

این رژیم نیازمند روزه‌داری مرحله اول نیست و رژیم غذایی پُرچربی را به مرور اضافه می‌کند هرچند مثل رژیم جان هاپکینز نسبت
چربی به پروتئین و کربوهیدرات 4 به یک است. گزارش شده است که نسبت موفقیت در این رژیم معادل رژیم جان هاپکینز است.

عملکرد

عملکرد رژیم کتوژنیک درمانی است و شامل بهبود کنترل تشنج در کودکان، نوجوانان و برخی از بزرگسالان مبتلا به صرع، درمان برخی از
اختلالات متابولیک نادر، کندکردن پیشرفت برخی از بیماری‌های دیگر از قبیل اسکلروز جانبی آمیوتروفیک می‌شود.

مزایا

مزایای رژیم کتوژنیک بهبود کنترل حملات بیماری بدون نیاز به مقادیر زیاد داروهای ضدّ تشنج است که عوارض خودشان را نیز دارند.

بیمارانی که به رژیم پاسخ مناسب می‌دهند، زندگی نزدیک به طبیعی دارند.

بیماران با مشکل اسکلروز جانبی آمیوتروفیک یا سایر اختلالات که به‌طور آزمایشی با رژیمی کتوژنیک مورد درمان قرار گرفته‌اند حتی چنانچه هیچ درمانی مقدور نباشد، از طریق کاستن از سرعت پیشرفت بیماری خود از این رژیم نفع می‌برند.