Afgan Savaş Halıları

İran halkları arasında halı dokuma sanatı binlerce yıl öncesine dayanıyor. Kökeni tam olarak bilinmese de MÖ 4. Yüzyılda dokunan ve 1949 senesinde Sibirya’nın Altay Dağları’nda İskitli bir soylunun mezarından çıkarılan Pazırık Halısı, yaygın olarak bilinen en eski dokuma halı olarak kabul edilir. İran halkı uzun süredir halı dokumacılığının öncülerinden, ve Pers dünyasının elle dokunmuş halıları günümüzde hâlâ her kültürün kendine özgü desen ve stillerini barındıran, tasarım, renk, ebat ve dokuma anlamında özgünlükleriyle meşhur halılardır. Zengin renkler, tekil kenar motifleri ve çiçek desenlerini bir araya getiren ünlü Pers Bahçesi betimlemeleri, Pers kilim ve halılarında en sık tekrarlanan sofistike tasarımlardan biri ve bunun yalnızca bir örneğidir. Yeryüzünde cenneti sembolize etme uğraşındaki Pers Bahçesi, burada Char-Bahg (Dört Bahçe) stilinde resmedilir. Dünya müzelerinde bu halıların pek oldukça örneği sergilenmesine rağmen, en ünlülerinden biri, İranlı tarihçi Taberi’nin detaylı halde anlattığı Sasani hükümdarı I. Hüsrev’in (MS 531-571 içinde yargı sürmüştür) halısı, İran’ın Araplarca fethinden sağ çıkamamıştır. Bu arada, bölgedeki tüm halıların ulvi meselelerle ilgilendiği sonucuna da varamayız; burada daha dünyevi görselleri resmeden örneklere de rastlanmaktadır.

Scotsdale Modern Sanat Müzesi küratörü Claire C. Carter, kısa zaman ilkin, tank, el bombası, helikopter ve asker gibi imgeleri değişik renklerde, stillerde ve boyutlarda resmeden 41 adet Afgan halısı sergiledi. Aslen Enrico Mascelloni ve Annemarie Sawkins’in organize edip küratörlüğünü üstlendiği Afghan War Rugs: The Modern Art of Central Asia (Afgan Savaş Halıları: Orta Asya’nın Modern Sanatı), geleneksel desenlerle motifleri başlarından salarak yerine sertlik ve çatışmanın hikâyesini ortaya koyanların anlatımlarından oluşuyordu.

İpek Yolu’nun ortasında yer alan Afganistan, bin yıldır ticaretin odağı. Burada, Orta Asya’nın kalbinde, halı dokuma geleneği sıklıkla ekonomik nedenlerden ötürü ele alınıyor. Halıların ana malzemesi çoğu zaman pamuk, ipek veya yünden yapılan çözgü ipliklerinden oluşuyor. Afganistan’da halı dokumacılığıyla uğraşan birçok farklı insan toplumu var fakat ana üreticiler sıklıkla Beluçlar, Zakiniler, Taymanılılar, Hazaralar ve Türkmenler’den oluşuyor. Halının tasarımına karar vermeden önce ilk adım büyük yada taşınabilir bir dokuma tezgâhı oluşturmak. Dokumacılar peşinden yünü topluyor, temizliyor ve boyuyor, tasarımları dokuyor ve çerçeveliyor. Simetrik desenler Afgan halı dokumacılığının mihenk taşı sayılıyor ve bu desenler, savaşla alakalı unsurların gelenekselliğin yerini aldığı cenk halılarında bilhassa vurgulanıyor.!